Gaat alles nog wel zoals het bedoeld is?

Nu de kerk niet langer ons leven dicteert is een hele vrijheidslievende generatie onder invloed van de ideeën van de ‘new age’. Wat is het verschil tussen religie en spiritualiteit?

Mijn grootouders hadden vroeger een heel eng schilderij op de schoorsteenmantel staan: een donkerblauwe nacht, storm op zee, een gevaarlijk overhellend schip met kapotte zeilen, mensen die overboord vallen en door haaien aan stukken gereten worden (dat laatste heb ik er misschien bij gefantaseerd, na ‘Jaws’). Toen ik eenmaal kon lezen las ik wat er met sierlijke letters bovenaan de afbeelding was geschreven: ‘God heeft ons geen kalme reis beloofd, maar wel een behouden aankomst.’ Dit was hoe mijn grootouders vrede probeerden te sluiten met hun oorlogsverleden: door hoopvol te wachten op betere tijden als ze eenmaal dood waren. Maar zelfmoord mag niet van de katholieke kerk. Wat een ellende.

Het schijnt dat de new-agebeweging in 1967 door de CIA is geïnitieerd. Religie was haar grip op de mensheid aan het verliezen. Mensen waren niet langer bang genoeg voor God om te doen wat ze verteld werd. Dankzij LSD, yoga, Woodstock en Robert Long werkten de verhalen over zonde en hel niet meer. Gebaseerd op halve waarheden, identiek aan iedere religie, kwam de new age met een ander verhaal: ‘Het Aquariustijdperk is aangebroken. We zijn allen één, we zijn allemaal al verlicht, je creëert je eigen werkelijkheid, alles is volmaakt zoals het is.’

Spirituele commune

Nu, zo’n 50 jaar later, is religie uit en spiritualiteit in. Het biedt mensen de vrijheid om hun eigen pad te kiezen. Zo koos een goede vriend uit Amerika ervoor om een tijdje in een spirituele commune te gaan wonen. Hij was 50 maar leed nog steeds aan het trauma dat hij als achttienjarige jongen in het leger had meegemaakt: hij was verkracht door medesoldaten. Uit schaamte had hij het zijn hele leven geheim gehouden. Hij hoopte dat hij in deze commune hulp zou vinden. Niets was minder waar.

Hij ging naar een healer die tegen hem zei: ‘Blijkbaar had je dit nodig voor je spirituele groei, dus het was perfect dat het gebeurde.’

Een ander zei hem: ‘Je bent wel erg gehecht aan je lijden, zeg. Waarom laat je het niet los?’

De derde vond: ‘Je was zelf een verkrachter in een vorig leven, dit is om de balans te herstellen.’

Na een paar weken in die commune voelde hij zich slechter dan ooit over zichzelf. Suïcidaal en zonder geld, want de healing en het verblijf in de commune was duur, vertrok hij.

‘Je kiest er zelf voor, schat’, beet iemand hem toe ten afscheid. ‘Als je er klaar voor bent om jezelf niet langer als slachtoffer te zien, mag je terugkomen.’

Nu woont hij in een daklozenopvang van de plaatselijke kerk.

‘Ik word hier beter behandeld dan in die commune’, zegt hij. Wat een ironie.

Ayahuascatoerisme

Dankzij de new age worden ook oude tradities in ere hersteld, zoals het gebruik van ayahuasca. Dat is een entheogeen – een geestverruimend, natuurlijk middel dat al eeuwenlang gebruikt wordt – uit de Amazones. Duizenden mensen uit de Westerse wereld komen naar Peru, Ecuador en Brazilië in de hoop dat het doen van een ayahuascaretraite hun spirituele groei een boost zal geven. Voor sommigen is dat zeker het geval, maar niet voor iedereen. De gemiddelde ayahuasca-toerist brengt relatief gezien veel geld mee maar weinig onderscheidingsvermogen. Als resultaat is het aantal sjamanen in de Amazones de afgelopen jaren drastisch gestegen en verdubbelt de prijs voor een retraite ieder jaar. Het cultuurverschil is enorm. Waar momenteel voor gewaarschuwd wordt is het veelvoorkomende gebruik om de mooie jonge vrouwen in de retraite een speciaal ayahuasca brouwsel te geven: een mengsel van ayahuasca en datura, ook wel ‘devil’s breath’ genoemd. Deze vrouwen verliezen het bewustzijn en worden vervolgens seksueel misbruikt, waarbij ze vaak niet eens een herinnering hebben aan de gebeurtenis. Moet dit zo zijn? Ik dacht het niet.

Machtsmisbruik

Ook zonder het gebruik van datura gaat er veel mis in deze moderne ayahuascabeweging. Onlangs sprak ik een meisje dat net terug was uit de jungle. Ze was bloedmooi en duidelijk in de war.

‘Hoe was het?’ vroeg ik.

‘Fantastisch’, zei ze. ‘Ik hou zoveel van mijn sjamaan, hij is de beste leraar ter wereld.’

Met horten en stoten kwam het verhaal eruit. De sjamaan in kwestie had haar na de eerste ayahuascaceremonie verleid en vervolgens was ze twee maanden zijn minnares geweest. Zijn vrouw was ernstig ziek en overleed in die periode. De sjamaan beschuldigde haar ervan dat ze zijn vrouw behekst had en joeg haar weg. ‘Ik denk dat hij gelijk heeft’, zei ze. ‘Ik heb haar behekst, maar ik weet niet hoe.’

Het duurde heel lang voor ze begreep dat hij haar gemanipuleerd en gebruikt had. Ze huilde heel lang en diep, maar vermande zich toen en zei: ‘Maar ik heb dit zelf gecreëerd, anders was het niet gebeurd. En het was perfect, want nu ben ik niet langer naïef en dat is goed.’

Ze klampte zich wanhopig vast aan haar halve spirituele waarheden om de pijn van het misbruik maar niet te voelen. Dapper, maar tegelijkertijd zo zielig. Pas na een hele tijd liet ze haar wanhoop toe. Ze riep om haar moeder, die ze nog niets verteld had. Ze schreeuwde het uit.

Angst als drijfveer

Wat is het verschil tussen spiritualiteit en religie? Op Facebook zag ik een uitspraak langskomen van Bonnie Raitt, een Amerikaanse blueszangeres: ‘Religie is voor mensen die bang zijn om naar de hel te gaan. Spiritualiteit is voor mensen die daar al geweest zijn.’ In essentie geeft dit aan dat het mogelijk is voor de mens zijn of haar pad te lopen, gebaseerd op iets anders dan angst. Ik geloof dat graag maar vraag me af in hoeverre dat geldt voor de new-agebeweging – of voor mijzelf. In een gedicht van Robert K. Hall staat (vrij vertaald): ‘Ik weet niet of ik ergens vandaan kom. Het enige wat ik weet is dat ik hier in paniek wakker werd en sindsdien erachter probeer te komen waar ik ben.’

We zijn allemaal bang voor pijn. Ik vermoed dat deze angst een van onze grootste drijfveren is. Religie is een manier om pijn te vermijden, en wellicht geldt dat ook voor wat we doorgaans spiritualiteit noemen: een mix van new-agegedachten waarbij Oosterse wijsheden, moderne wetenschap en oude dogma’s door elkaar gehusseld worden tot iets dat goed klinkt maar waarvan niemand precies weet wat het is – of, misschien nog belangrijker: of het werkt. Het feit dat de Amerikaan en het meisje uit de jungle geen van beiden genezing vonden op hun spirituele queeste geeft aan dat het niet werkte.

Een nieuwe renaissance

Welke krachten het ook zijn die er belang bij hebben de mensheid angstig en ongelukkig te houden, het lijkt erop dat de new-agebeweging goed werkt. Desalniettemin: ik ben blij dat het schilderijtje van mijn grootouders niet in mijn woonkamer terecht gekomen is. Ik leef niet langer in constante angst voor God – mijn vrijheid is vele malen groter dan die van vorige generaties. Op dit moment zijn er krachten in beweging die veel effectiever zijn dan de CIA of Rome. Het is de reden dat je momenteel alle heilige boeken in alle talen kunt kopen voor een paar euro. Het is de reden dat alle oude tradities hun deuren opengooien. Zowel oude en nieuwe kennis verspreidt zich sneller dan ooit dankzij internet. Wetenschappers, politici, acteurs en soms zelfs religieuze leiders gaan steeds meer de waarheid spreken en onthullen de leugens en schandalen uit het verleden. We zitten midden in een eerlijkheidsrenaissance die zijn weerga niet kent. Ik heb goede hoop voor de mensheid.

Door Sanne Burger

Sanne Burger is schrijfster, coach en lerares. Momenteel woont en werkt ze in Peru. In 2016 gaat ze een taoïstische woon- en werkgemeenschap starten in Spanje. Meer weten? www.sanneburger.com