Je leven zinvoller maken

Bewustzijn centraal in therapie. Bewustzijn: hoe dient dit een effectieve benadering van lichamelijke en geestelijke problemen? Michiel Slegten is bewustzijnstherapeut: “Bewustzijn is de belangrijkste sleutel tot verandering en hét instrument ter bevrijding van pijn en leed.”

Uit de Dikke Van Dale: ‘Bewustzijn is het kennen van het bestaan van iets of van zichzelf.’

Bewustzijn zou met andere woorden een toestand zijn van de geest die gekenmerkt wordt door een besef van het eigen ik en de omgeving. Niet alleen mensen en dieren, maar zelfs planten vertonen tekenen van bewustzijn. De mens onderscheidt zich echter van de rest van het leven op aarde doordat hij in staat is tot zelfreflectie. Dat maakt ons tot unieke en creatieve wezens, maar ook tot heel kwetsbare. Want met de zelfreflectie komt de verwijdering. Ontstaat het onderscheid tussen ‘ik’ en ‘jij’, tussen ‘hier’ en ‘daar’.

Kortom, zelfreflectie is een aanzet tot eenzaamheid. Het denkwerk, het gepieker en gepeins dat met zelfreflectie gepaard gaat, leidt bovendien niet zelden tot projectie van innerlijk ongerief. En tot een verwrongen kijk op de realiteit. Daarmee is de illusie van de gevaarlijke buitenwereld geboren en het leed en de pijn begonnen. En dat terwijl de meeste kinderen nog zo anders zijn. Zo puur en onbevangen. Zijn zij soms zelf-gerealiseerd, oftewel verlicht? We vragen het Michiel Slegten, de bewustzijnstherapeut uit Zwolle die naar eigen zeggen rond 1995 ‘wakker werd’.

Hoe was jij zelf als kind?

“Er bestond een groot contrast tussen Michiel in de klas en daarbuiten. Op school ervoer Michiel de verlammende werking van het moeten, terwijl hij in zijn vrije tijd z’n speelse en creatieve kanten volledig kon uitleven. Als de dag van gisteren: met mijn vingers langs de hekken en heggen op weg naar huis. Dromerig, maar helemaal in het hier en nu. Later raak je de intensiteit van dergelijke ervaringen weer kwijt.”

Dat opgaan in het moment, die intense beleving ervan, is dat niet wat wij volwassenen verlicht noemen?

“Nee, toch niet. Want een kind is zich niet bewust van zijn eigen schoonheid. Het heeft zijn eigen zelf niet ontdekt, het lééft zijn eigen zelf. Het is, zogezegd, onbewust bewust. Dit in tegenstelling tot de binnen spirituele stromingen algemeen gangbare definitie van zelfrealisatie als bewustzijn dat zichzelf herkent als bewustzijn. Bewust bewust zijn dus.”

Jij hebt een pad afgelegd dat jouw wereld veranderde toen je op zoek ging naar een dergelijke bewustzijnsstaat.

“Uit nieuwsgierigheid begon ik met meditatieoefeningen. Zo’n drie keer per week concentreerde ik me twintig minuten lang op mijn lijf. Wat gebeurde daarbinnen? Wat voelde ik? De enige constante bleek constante verandering. Wat later zocht ik actief de ruimtes tussen gedachten op. Deze begon ik op te rekken, zodat ik op een gegeven moment wel een halve minuut gedachteloos kon zijn. Door dergelijke oefeningen overviel me steeds vaker een ervaring die we allemaal wel kennen: we gaan zo op in een film of activiteit als sporten, zwemmen, vrijen of vakantie vieren, dat we voor even uit ons hoofd zijn. Daarmee herkende ik het gevoel weer dat ik als kind al zo regelmatig had. Met als enige verschil dat ik me er nu volledig bewust van was dat ik me zo voelde.”

Je ontdekte het Bewust Zijn?

“Zo zou je het kunnen stellen, al had ik in het begin nog niet in de gaten dat ik zelf bewustzijn wás. Dat kwam rond 1995, toen ik geleidelijk ging ervaren, heel concreet ging merken, dat ik datgene was waar al het andere – gedachten, emoties, pijn, lichamelijke prikkels – in opkwam en weer in verdween. Boeddhisten spreken in dit verband van shunyata oftewel ‘leegte’. Dat kan een beetje deprimerend klinken, maar is het juist niet. Het betekent slechts dat niets van wat ik ervaar mij als wezen definieert. Want ik ben meer dan dat. Véél meer. Ik ben het niets waarin alles verschijnt en verdwijnt.”

‘Ik ben het nu’, zegt Eckhart Tolle…

Ja, en Jezus stelde het zo: ‘Ik ben het Leven.’ Ergo: jij bent de som van al jouw ervaringen, nu, op dit moment. Voel het maar stromen vanbinnen. Het leven doorgloeit jou. Dat gebeurt spontaan, daar hebben wij mensen part noch deel aan.”

Welke therapeutische consequenties hebben deze inzichten?

“Binnen bewustzijnstherapie probeer ik cliënten al in de allereerste sessie te laten ervaren dat zij hun gevoelens, pijn en gedachten overstijgen. Dat zij het bewustzijn zijn waarin deze opkomen. Vaak ontstaan dergelijke inzichten zelfs al in de eerste minuten van een ontmoeting. Even écht doorvoeld, kan er sprake zijn van een heuse verlichtingservaring. Een dergelijke ervaring neem je niet alleen mee naar de rest van de therapie, het kan je hele leven blijvend veranderen. Want wanneer je weet dat gedachten niet meer dan toegevoegde dromen zijn, valt tachtig procent van al jouw leed van je af. Want zo hoog is mijns inziens het percentage pijn dat louter en alleen door onze gedachten in plaats van door externe omstandigheden veroorzaakt wordt. Het besef dat het dus niet zozeer de situatie is die jou dwarszit, als wel jouw gedachten erover, werkt bevrijdend. Na de ontmaskering van jouw gedachten – verzonnen verhaaltjes die weinig binding hebben met de werkelijkheid – verschuift de focus van buiten naar binnen. Het vechten tegen windmolens is voorbij.”

En dan?

“Dan begint het eigenlijk pas. Want daar waar cognitieve gedragstherapie een gedachte voor een gedachte inruilt, met andere woorden: denk anders en voel je beter, benadrukt bewustzijnstherapie de wijsheid en sturende kracht van het leven zelf. Wij mensen hebben de neiging bij tegenslag in de weerstand te schieten. Het probleem moet weg! En alhoewel dit knellen een drang tot verandering in ons oproept die de motor van toekomstige positieve transformatie kan zijn, kan een dergelijke houding tegelijkertijd snel ontaarden in een ontkenning van of een vechten tegen de realiteit. En zoiets veroorzaakt altijd meer leed. We mogen daarom nooit vergeten dat het leven zelf onze beste heel- en leermeester is en ons in die hoedanigheid spontaan – dus zonder onze bemoeienis – alle oplossingen aanreikt. Stel je open voor iets dat groter en zuiverder is dan jezelf, heiliger zo je wilt. En laat dat door je heen stromen en werken. Je hoeft niet te weten hoe om te gaan met je kind, partner of baas. Als je je bewust bent van dat wat er spontaan gebeurt, volgt daaruit spontaan de best mogelijke actie.”

Bij ‘therapie’ moet er iets moet veranderen. Is dat ook slechts schijn?

“Wat ik onder therapie versta, is begrensd. Het doel is tevreden te kunnen leven met dat wat er is. Waardoor problemen soms verdwijnen, andere keren niet meer als problematisch ervaren worden. In de oude bewustzijnsstaat luidt het credo: de pijn moet ophouden. In de bewustzijnsstaat van zelfrealisatie echter, worden problemen uitdagingen. Je bent dan veel vrijer om de beste oplossing te kiezen, of althans: om je open te stellen voor de beste oplossing. Als je het nu-moment als zinvol kunt ervaren, dan wordt elk volgend moment zinvoller. Onafhankelijk van de omstandigheden.”

Nou, werkelijk?

“Ken je de Tsjechische pianiste Alice Herz Sommer? Ten tijde van haar dood in 2014, was zij op 109-jarige leeftijd de oudste overlevende van een Holocaust-concentratiekamp. Zij heeft prachtige dingen gezegd over haar leven in het kamp. Ze verloor er haar partner, maar was desalniettemin gelukkig. Wij mensen leven in een verhalenwereld. Nemen deze verhalen over de werkelijkheid voor waar aan, verwarren deze met de realiteit. Eén van de meest krachtige verhalen stelt dat wanneer je iets vreselijks overkomt, dat echt heel vreselijk is. Die gedachte zit zo rotsvast in ons collectieve menselijke denkbewustzijn vastgespijkerd, dat slechts uitzonderlijke persoonlijkheden als Herz Sommer die illusie, die zichzelf waarmakende voorspelling, kunnen doorprikken.”

Heb je een oefening voor thuis?

“Deze komt uit de koker van Eckhart Tolle. Sta bewust stil bij je ademhaling. Bij één bewuste ademhaling. Doe dit echter zo vaak mogelijk op een dag. Op de fiets, achter de computer, tijdens de afwas, in bed. Het gaat om het observeren van de ademhaling, niet om het veranderen ervan. Zo creëer je ankerpunten die behulpzaam kunnen zijn bij het ervaren van een kort moment van zelfrealisatie.”

Heeft de cliënt het heft in eigen handen of het leven zelf?

“Laat ik het zo stellen: het leven zelf kan een prachtige bloem creëren. Natuurlijk, met onze handen en ons intellect komen we een heel eind. Maar als je kiest voor de scheppingskracht van het leven, dan zijn de mogelijkheden en resultaten mooier, intenser, warmer, liefdevoller en wijzer.”

Is zelfrealisatie makkelijker bereikbaar is dan ooit?

“Sinds Boeddha zijn er steeds meer mensen verlicht geraakt. Als je weet dat de mensheid als geheel zich in een bewustzijnssoep bevindt en we elkaar beïnvloeden, dan begrijp je misschien dat zoiets een effect heeft. Het is als een motregen die overal neerslaat en alles en iedereen doorweekt. Daardoor eroderen allerlei vastgeroeste structuren, ook op politiek en economisch gebied. Het oude denken brokkelt af. De weerstand en ellende die dat oproept, trekt dagelijks op het journaal aan ons voorbij. Positief benaderd levert die narigheid weer brandstof op voor verdere groei. Samengevat: mondiale bewustzijnsontwikkeling bevindt zich op dit moment in een stroomversnelling. Daarop inhaken en je met deze stroom laten meevoeren, is eenvoudiger dan ooit. De tijd is nu!”

Door Niels Brummelman

Meer: www.michielslegten.nl. 

Meer over bewustwording lezen op deze site.