Geestesziek of bezeten? – ‘Stop psychologiseren van spirituele manifestaties’

‘Stop met psychologiseren en symboliseren van spirituele manifestaties’

Ons bewustzijn overstijgt de grenzen van onze hersenpan en kan tegelijkertijd als informatiezender en -ontvanger fungeren, aldus spiritueel hulpverlener Roelof Tichelaar. Het wordt tijd dat de gezondheidszorg rekening gaat houden met de bovennatuurlijke factor bij geestelijke problematiek.

Door Niels Brummelman

De zorgkosten rijzen de pan uit, het systeem loopt vast. Talloze patiënten dreigen tussen wal en schip te raken en lopen met chronische klachten. Tijd voor de moderne exorcist? Of mogen we Roelof Tichelaar, die zich lang zo profileerde, niet meer zo noemen? In zijn nieuwste pennenvrucht over bovennatuurlijke ervaringen in het licht van psychiatrie, religie en spiritualiteit komt de beroepsaanduiding immers nauwelijks meer voor. En op zijn site zegt hij een praktijk voor psychische, pastorale en spirituele hulpverlening te hebben. Hoe zit dat? Tichelaar: “In 2007 verscheen mijn boek ‘Ervaringen van een hedendaagse exorcist’. Nu kan ik zeggen dat de titel eigenlijk fout gekozen was. Waarom? Met mijn werk wil ik zo veel mogelijk mensen bereiken en bruggen slaan tussen de diverse disciplines. Mezelf ‘exorcist’ noemen is dan niet handig, want de term roept associaties op met de katholieke kerk. Een instelling die menigeen vanwege niet te handhaven dogma’s en de welbekende schandalen inmiddels de rug heeft toegekeerd. Letterlijk betekent exorcisme overigens ‘bezweren’. Zelf heb ik het liever over geestelijke bevrijding, waarbij de verhouding tussen hulpverlener en cliënt er een van gelijkwaardigheid en wederkerigheid is.”

Stemmen horen

Exorcist of spiritueel hulpverlener? Het is de vraag wat Tichelaar nu eigenlijk tijdens zijn werk bezweert en waarvan hij mensen bevrijdt. Het gaat hem om de bovennatuurlijke factor. Neem een fenomeen als het horen van stemmen. Wetenschappers zeggen dat dit door de hersenen wordt veroorzaakt. Scans lijken die bewering te staven. Tichelaar gelooft echter dat geestelijke beïnvloeding van buitenaf – hij spreekt hier in navolging van paragnost Gijsbert van der Zeeuw van een ‘omgekeerde informatiestroom’ – als mogelijke oorzaak niet buitengesloten kan en mag worden. Hij schrijft in ‘Psychisch of paranormaal’: ‘Ik denk dat het mogelijk is dat de hersenen door een verstoring eigen impulsen kunnen afgeven, maar dat het evengoed mogelijk is dat de eigen geest of een invloed van buitenaf kan zorgen voor een signaalverandering in de hersenen. Het uitsluiten van die laatste mogelijkheid betekent het beperken van de behandelmethoden.’

Hier doet zich echter een probleem voor: verschijnselen die veroorzaakt worden door psychische aandoeningen lijken vaak erg op de effecten teweeggebracht door geestelijke beïnvloeding van buitenaf. En als het onderscheid zo subtiel is, hoe stelt een daartoe ongeschoolde hulpverlener als Tichelaar dan zijn diagnose? Het antwoord: door het onderzoeken van symptomen, het afnemen van uitgebreide anamnese en – vooral – door gebruik te maken van intuïtie. Tichelaar: “De symptomen die ik in mijn werk tegenkom zijn van paranormale, religieuze, psychische en lichamelijke aard. Het boeiende maar ook lastige is dat ze stuk voor stuk op reguliere wijze te verklaren zijn. Juist de combinatie van factoren, nooit één symptoom op zich, maakt een zaak van externe geestelijke beïnvloeding sterk. Hierbij geeft de gevoeligheid of het intuïtieve vermogen van mij als hulpverlener uiteindelijk de doorslag. Daarbij vertrouw ik op mijn verbinding met het hogere en het weten dat daardoor tot mij komt. Het verhaal van de cliënt neem ik ondertussen serieus, zonder daarbij mijn gezonde verstand te verliezen.”

Grensgebied

De meeste mensen die bij Tichelaar aankloppen hebben al een lang traject binnen de psychiatrie achter de rug. Ondanks stempeltjes als psychotisch, schizofreen en borderline blijven hun problemen bestaan. Sterker: de voorgeschreven medicijnen hebben niet zelden nog meer ellende veroorzaakt. Tichelaar: “Sommige cliënten nemen weliswaar zaken waar die volgens wetenschappers buiten de realiteit vallen, maar met hun werkelijkheidsbeleving is ondertussen niets mis. Samen met deze cliënten ga ik het grensgebied verkennen tussen wanen en geesten, tussen geestesziek en bezetenheid.” Op deze ontdekkingstocht komt Tichelaar in het geval van paranormale beïnvloeding geesten tegen. Geesten van overledenen die gebonden zijn aan een aardse locatie of die aangetrokken worden door een bepaalde emotie of levensstijl. Soms ontdekt Tichelaar dat de cliënt actief geesten een ingang heeft geboden, bijvoorbeeld door te spelen met een Ouijabord. Andere keren ligt spirituele verwaarlozing of onbewust leven aan de basis van het probleem: “Wanneer iemand zijn geestelijke kern niet erkent, het meest wezenlijke

onderdeel van zichzelf ontkent, dan geeft hij of zij als het ware niet thuis. Met als gevolg dat anderen de leeggevallen plek kunnen innemen.” Naast het ‘ken uzelve’, adviseert Tichelaar cliënten om zich niet willoos over te geven aan de grillen van hun natuur, zichzelf volledig te accepteren, zich weerbaar op te stellen door duidelijk grenzen aan te geven en aardingsoefeningen te doen. Een gezonde geest in een gezond lichaam geeft externe machten geen kans, ook de demonische krachten niet die de hulpverlener soms tegenkomt. Tichelaar: “De mens zelf is zijn beste therapeut. Als hulpverlener doe ik handreikingen en geef ik advies. Maar het is de cliënt die actief aan de slag moet. Behalve in het geval van totale bezetenheid, waarbij de wil volledig buitenspel staat. Dan is het tussen mij en de bezetter.”

Gaven

Terwijl de wetenschap de realiteit van het bovennatuurlijke ontkent, heeft de kerk deze gelinkt aan het satanische. Daarmee is het kind met het badwater weggegooid en worden mensen die in feite een gave hebben met een kluitje in het riet gestuurd. Een kwalijke zaak, aldus Tichelaar: “Soms gaat het erom iemand met hooggevoeligheid en paranormaliteit te leren hoe daarmee om te gaan. Alleen wanneer er sprake is van ongewenste, negatieve beïnvloeding is bestrijding noodzakelijk. De hulpmiddelen die ik als hulpverlener daarvoor in mijn koffer heb, zijn zeer divers. Naast het gebed

Onlangs promoveerde psychiater Marjolein van Duijl op haar onderzoek naar traditionele genezers in Oeganda. Haar conclusie? Een behandeling door zo’n genezer kan mensen helpen die zich na traumatische ervaringen bezeten voelen door geesten. In een interview met de NRC (20 oktober 2014) zegt ze: ‘Mijn onderzoek laat zien dat mensen soms behoefte hebben aan een verklaring en een oplossing die breder ligt dan een medisch of psychologisch kader. Waar het om gaat is dat mensen een verhaal te pakken krijgen dat bij hen hoort, of bij hun groep of familie. Een verhaal dat een oplossing biedt, zodat ze verder kunnen.’ en de visualisatie, zet ik de handoplegging in. Maar het allerbelangrijkst is mijn geloof in de kracht van God. Dat vormt voor mij het spirituele fundament.”

Voor Tichelaar heeft het meest bevredigende verhaal een christelijk karakter. Of dat zaligmakend is? Zeker, maar dat heeft geen restrictieve impact op zijn clientèle: “Wat God betreft: het is niet zo belangrijk hoe we hem, haar of het noemen. De Bron, Liefde, de Alfa & Omega… Het mag allemaal van mij. Wat telt is dat men openstaat voor de spirituele, geestelijke dimensie. De erkenning van de kracht en liefde van God, je daarin ondergedompeld weten, is het ultieme medicijn. Daarbij kan ik het niet nalaten de unieke verlossingsrol van Christus te benadrukken. In mijn werk merk ik het tenslotte keer op keer: demonische beïnvloeding en zijn naam zijn als water en vuur.”

Interdisciplinair

Gezien het grote aantal immigranten dat een beroep doet op de hulpverlening, zouden ook wij in Nederland meer rekening mogen houden met culturele verklaringen voor psychisch leed, zo vindt Van Duijl, die in de NRC weigert geloof in geesten af te doen als bijgeloof: ‘Als ze voor driekwart van de wereld bestaan, dan is het niet aan mij om te zeggen dat het niet zo is. Ik vind dat ik daar neutraal in moet zijn.’

Een prijzenswaardige houding, aldus Tichelaar: “Mensen zouden niet gedwongen moeten worden te kiezen tussen de psychiatrische benadering en de spirituele invalshoek, zoals nu vaak gebeurt. De breuken tussen de diverse disciplines slaan grote kraters in de behandeling van psychische problemen. Altijd zijn de patiënten daarvan de dupe. Om hun de beste zorg te garanderen, sta ik pal voor interdisciplinaire samenwerking. Een paradigmaverschuiving is daarbij onontbeerlijk, aangezien de gevestigde wetenschap nu alleen het meetbare als bestaand aanvaardt. Cardioloog Pim van Lommel deed daar eens een uitspraak over waar ik me van harte bij aansluit: ‘Echte wetenschap beperkt zich niet tot materialistische en dus beperkende aannames, maar staat open voor nieuwe en aanvankelijk soms onverklaarbare bevindingen, en ziet het als een uitdaging om hier verklarende theorieën voor te vinden.’ Mijn toevoeging daarop: stop met het eindeloos psychologiseren en symboliseren van spirituele manifestaties. De liefde kunnen we, net als bijvoorbeeld geesten en engelen, ook niet zien. Is ze daarom minder reëel?”

Meer info: www.roeloftichelaar.nl en www.nrc.nl.

Dante beschreef in het deel Inferno van zijn Divina Comedia (14e eeuw) gebieden tussen geest en werkelijkheid. Precies het terrein waar psychische en spirituele verschijnselen elkaar kunnen overlappen.