‘Mind’ en bewustzijn: niks is zonder

Werkelijk alles heeft een ‘mind’, zegt James Thornton. Dit ‘mind’ lijkt erg op bewustzijn. Als je dat op je laat inwerken ga je anders met de wereld en jezelf om. Het zet je in ieder geval aan het denken…

Door James Thornton (vert. Wilma Wedman)

De natuurkundige David Bohm meende dat we de mind konden zien als een van de drie belangrijkste bestanddelen van het universum, samen met materie en energie. Ik wil zijn standpunt graag serieus in overweging nemen en een beeld schetsen van wat het betekent om een mind te hebben die veelomvattender is dan je denkt.
Probeer er eens op deze manier over na te denken: Mind is een bestanddeel van alles. Dus zowel een rots als een baby als een melkwegstelsel belichaamt mind. Het ‘gehalte’ aan mind dat ze belichamen, is af te meten aan de dichtheid van informatie die er, toen ze gemaakt werden, in is ‘gedownload’; dus een mensenbaby heeft een grotere informatiedichtheid dan een rots.
Pas wanneer hun informatie eenmaal dicht genoeg is, hebben ze de beschikking over de mind die zij belichamen. Dus in een rots is mind aanwezig, maar hij beschikt niet over een mind. In een baby is mind aanwezig én hij beschikt iedere dag een beetje meer over een mind, want zijn hersenen groeien en vormen steeds meer verbindingen in reactie op de informatierijkdom die hem door zijn omgeving wordt geboden. Zijn hersenen maken meer cellen aan wanneer hij door een liefdevolle moeder van veel informatie wordt voorzien dan wanneer hij van informatie verstoken blijft. Wanneer hij helemaal niets krijgt aangereikt, zullen de hersenen van de baby onvoldoende groeien en waarschijnlijk nooit de sprong kunnen maken van het belichamen van mind naar het beschikken over een gezonde mind.

Eik
De veruit interessantste eigenschap van mind is bewustzijn. Het zou wel eens zo kunnen zijn dat alles met mind over een zekere mate van bewustzijn beschikt. Een rots heeft misschien bewustzijn, maar niet voldoende om zelfbewustzijn te genereren. Minds zijn er in allerlei soorten en maten, van die met het geringste bewustzijnsbereik tot aan die met het grootste zelfbewustzijn.
Wanneer een amoebe zich naar een prooi toe beweegt die hij wil verorberen en daarbij andere mogelijke prooidiertjes links laat liggen, geeft hij een demonstratie van mind en bewustzijn. Wanneer een eik voelt dat zijn bladeren worden belaagd door rupsen en daarom meer toxines in zijn bladeren pompt, waarbij hij ook nog een chemisch signaal afgeeft aan de hem onringende eiken om hetzelfde te doen, demonstreert hij zijn mind, zijn bewustzijn, plus het feit dat hij zich bewust is van wat andere eiken ervaren. Suggereert dit een niveau van zelfbewustzijn in de eik? Het valt niet mee om het anders te zien.
Je wilt misschien tegenwerpen dat dit gedragingen zijn die door genetische programmering worden ingegeven, en dat deze organismen te vergelijken zijn met robots. Maar laten we ons bepalen tot het meer verrijkende standpunt en dit nader beschouwen.
Zelfbewustzijn kent gradaties. Een hond is tot op zekere hoogte zelfbewust en als we goed opletten kunnen we verschillende graden van zelfbewustzijn vaststellen in verschillende honden. Mensen zijn in hogere mate bewust van zichzelf dan honden. Maar net als bij honden heb je ook bij mensen een scala aan vormen van zelfbewustzijn. Wanneer we een in hoge mate zelfbewust iemand vergelijken met een boerenpummel, zien we een enorm verschil in kwaliteit van de aanwezige mind.

Computers
Beschikken computers over een mind? We weten dat ze mind hebben, want dat hebben we er zelf ingestopt toen we ze ontwierpen. Maar echt beschikken over een mind doen ze nog niet. Wanneer ze voldoende krachtig zijn geworden, kunnen ze misschien minds ontwikkelen en wanneer ze in voldoende mate complex zijn, zouden ze zelfbewustzijn kunnen ontwikkelen. En wanneer hun zelfbewustzijn eenmaal in een stroomversnelling raakt kunnen we, als ze ons voorbeeld volgen, verwachten dat ook computers zich druk gaan maken over hun eigen belangen. Dit roept de vraag op of ze onze aanwezigheid op aarde vervolgens nog zullen tolereren; een vaakgestelde vraag in science fiction. In hun gelederen zullen wellicht natuurbeschermers opstaan die het betreuren dat ze ons zijn kwijtgeraakt. Ze ontwikkelen misschien wel nostalgische gevoelens voor hun uitvinders, zoals wij dat doen voor de soorten die we hebben laten uitsterven.
En hoe zit het met bedrijven? Je kunt je afvragen of een grote, moderne multinational over mind beschikt. Ze gedragen zich als organismen. Ze kennen compacte en krachtige informatiestromen; meer dan genoeg om mind te doen verschijnen. Kunnen ze handelingen verrichten zonder menselijke inmenging? Bedrijfsmatig zelfbewustzijn kan zich voordoen in de hersenen van individuele personen die werkzaam zijn voor het bedrijf.

Gaia
En hoe zit het met bovenmenselijke scheppingen – hoe zit het met de immens veel grotere minds? Gaia heeft er een. Alle veelvuldig voorkomende interacties van ieder levend wezen op deze planeet bij elkaar opgeteld, samen met alle geofysische aardse processen, produceren een informatiestroom die groot genoeg is om een meer dan gewone mind te vormen: een onmetelijk uitgestrekte mind. Gaia’s mind bevat ruim zes miljard menselijke hersenen en triljoenen hersenen van andere levende minds die als onderafdelingen functioneren. Wanneer jij iets over Gaia leest, wordt zij zichzelf gewaar door jou. Alles bij elkaar genomen is het superorganisme Aarde veel complexer en machtiger dan onze eigen individuele, draagbare hersenen. Gelukkig is de mind van Gaia ons goed gezind en voorziet ze in de voorwaarden die deze planeet leefbaar maken.
Verandert mind wanneer de schaal ervan verandert? Met materie werkt het wel zo. Er gelden verschillende wetten voor hoe materie zich gedraagt op verschillende schaalniveaus. In het oneindig kleine gehoorzaamt de materie aan kwantumwetten. Op de schaal van een amoebe wordt het leven en de structuur van de afzonderlijke individuen voornamelijk bepaald door de oppervlaktespanning van water. Op ons niveau gelden de newtoniaanse natuurkundige wetten. Op galactische schaal heerst de relativiteit.
Zo ook varieert mind naar gelang de schaal waarin we zijn werking kunnen vaststellen. Op het niveau van de amoebe heeft mind slechts een beperkt bereik. Hier is mind ondergeschikt aan het reilen en zeilen van de enkele cel waarin hij woont. Bij ons is dat anders. Onze minds zijn minder gebonden aan de materie dan die van de amoebe. Maar in ons is de mind nog wel sterk verbonden met onze hersenen. We begrijpen niet echt hoe mind en hersenen op elkaar inwerken. Misschien zullen we dat wel nooit helemaal begrijpen. Het zou wel eens een probleem kunnen zijn waarvan de oplossing onze hersenen te boven gaat.

Melkweg
Eén ding staat vast: ons bewustzijn raakt in de war van onze verbondenheid met de materie. We geloven dat we de stoffelijke werkelijkheid zijn die we in de spiegel zien. Afrekenen met deze illusie maakt dat ons bewustzijn zich ontwikkelt. Er in toenemende mate mee afrekenen doet ons groeien naar wat mystici verlichting noemen. Naarmate we ons minder vastklampen aan het belichaamde zelf, wordt onze ervaring onpersoonlijker. En wanneer we ons openstellen voor een toenemend bereik van de mind, dat uitstijgt boven het persoonlijke, beginnen we de waarde van alle leven duidelijker in te zien.
Komt deze innerlijke ervaring overeen met de stoffelijke werkelijkheid? Beschikt onze melkweg over een mind en als dat zo is, is die dan zelfbewuster dan de onze? En het universum? Het multiversum? Zijn ze ons goedgezind?
Denk eens aan het multiversum. Er zijn natuurkundigen die geloven dat er een oneindigheid aan universums is geboren uit het niets, en dat er steeds weer nieuwe geboren worden. Wanneer we samen met Bohm aannemen dat mind een essentieel onderdeel is van het multiversum, dan vindt dit onafgebroken scheppen plaats op een schaal die ver boven de onze uitstijgt. Is dit zelfscheppende multiversum zich van zichzelf bewust? Mystici beweren dat dit zo is. Ze zeggen dat we, wanneer we volledig ontwaakt zijn, zullen beseffen dat we een plaatselijke manifestatie zijn van universele mind die zichzelf gewaarwordt door middel van ons.
Einstein vroeg zich af of het universum een vriendelijke plek is of niet. Dat is een goeie vraag. Niet alle kleinschalige minds, van mensen tot bedrijven, zijn vriendelijk. Zou een universele, zich van zichzelf bewuste mind vriendelijk zijn? Hij zou alles ervaren als deel uitmakend van zichzelf. Indien het zo is dat we inherente aspecten zijn van een universele mind, dan verwacht ik dat die ons vriendelijk gezind is.
Onlangs hebben hersenwetenschappers ontdekt dat onze hersenen zijn toegerust voor mystieke ervaringen. We zijn toegerust om onze belichaamde mind open te stellen en te verbinden met de mind op universelere schaal. Ook dit wijst erop dat Big Mind vriendelijk is.
Ons lichaam is het huisdier en de schat waarmee en waarin we door het leven gaan. Ik verwacht dat ieder van ons na de dood en dus gescheiden van ons vertrouwde lichaam, antwoord zal krijgen op Einstein’s vraag. Intussen is de hypothese dat het universum zowel bewust van zichzelf als vriendelijk is, degene die ik verkies nader te onderzoeken.
James Thornton is milieuactivist, jurist en schrijver. Hij is oprichter van ClientEarth, een non-profit milieubewust advocatenkantoor, met afdelingen in Londen, Brussel en Warschau. In ‘The New Statesman’ werd James uitgeroepen tot één van de tien mensen die de wereld wel eens zouden kunnen veranderen. Meer: www.clientearth.org/people/staff/james-thornton.

____________________________
Geen vertaling van mind
Noot van de vertaler: In dit artikel heb ik ‘mind’ bewust onvertaald gelaten, omdat ik er geen passende vertaling voor kon vinden. Het woordje ‘mind’ is een containerwoord, en containerwoorden zijn de afvalbakken van de taal. Ze worden zo algemeen gebruikt dat ze echt van alles kunnen betekenen.
Mijns inziens bezigt James Thorton het woord ‘mind’ in dit artikel in de betekenis van: het complex van cognitieve vermogens dat bewustzijn, waarneming, denken, leren, redeneren en onderscheidingsvermogen mogelijk maakt en dat karakteristiek is voor de mens, maar wellicht ook voor andere levensvormen. (Wilma Wedman)

___________________________
Donorhart met geheugen
Een meisje van acht krijgt het hart van een meisje van tien dat werd vermoord. Het meisje komt terecht bij een psychiater, omdat zij wordt geplaagd door nachtmerries over de moordenaar van haar donor. Ze zegt dat zij de man kent. Uiteindelijk wordt de man veroordeeld met het bewijs dat het meisje levert: alles wat ze vertelde, bleek juist! (Van: www.wanttoknow.nl)