Tot hier toe… En verder

Grenzen stellen en overschrijden in relaties

Nee, dit gaat niet over nee-zeggen. Het gaat vooral om ja-zeggen, tegen wat je nodig hebt. In relaties wel te verstaan.

Door Divyam Kranenburg

Een belangrijke bron van conflicten in relaties zijn grenzen. Omdat onze grenzen als kind zo massaal werden overschreden, hebben we vaak weinig begrip of eerbied voor onze of andermans grenzen.
Het leren om je grenzen te erkennen en te eerbiedigen is een proces.
Het is een misverstand om te denken dat grenzen stellen alleen met Nee leren zeggen te maken heeft. Het leerproces heeft juist te maken met Ja leren zeggen tegen jezelf en te herontdekken wat jij nodig hebt. Zo kun je je overgeven aan wat het leven je biedt. Sommigen hebben vage, onduidelijke grenzen, anderen heel strakke grenzen. Voor de één is het een uitdaging om grenzen te stellen, voor de ander juist om er eens overheen te gaan, ze te verruimen. Toen jij opgroeide was er misschien niet veel helderheid over grenzen. Als volwassene moet je dus bij het begin beginnen.
Toen je als kind je kracht ontdekte, wist je nog niets af van grenzen of van rekening houden met anderen. Je ouders moesten je grenzen geven. Jammer genoeg blokkeren ze het kind dan ook in de uiting van zijn natuurlijke energie en spontaniteit. Ze geven je zo beperking in plaats van grenzen. Je moet je kracht opgeven om liefde en goedkeuring te krijgen. Later heb je wellicht nog steeds het idee dat je je kracht moet inleveren om rekening te houden met andere mensen. Sta jezelf dus toe om te leren en te onderzoeken wat voor jou werkt.
Als de grensoverschrijding vroeger groot is geweest, zul je niet in staat zijn om grenzen te stellen; je kunt je alleen in jezelf terugtrekken. In plaats van de confrontatie aan te gaan, ga je zelf weg. Vaak weet je niet eens wat je grenzen zijn, of merk je ze alleen wanneer die worden overschreden, doordat je in shock gaat, of boos wordt. Het is belangrijk om je bewust te worden van je grenzen. Er zijn grenzen op psychisch, fysiek en energetisch gebied. Wat is grensoverschrijdend? Misbruik, geweld of bedreiging (om je te verlaten, te straffen of te kwetsen) zijn het meest duidelijk. Maar je grenzen worden ook geschonden als je bijvoorbeeld wordt bekritiseerd, gekleineerd, geplaagd, of onrespectvol behandeld. Als er niet naar je wordt geluisterd, als je wordt genegeerd, of onderbroken terwijl je iets vertelt. Als jouw gevoel niet belangrijk is, of je wordt verteld wat je voelt, wilt of zou moeten doen, of als je ongevraagd raad krijgt. Beloftes die verbroken worden, mensen die te laat komen, of dingen van je lenen die ze vervolgens niet teruggeven; iemand die altijd gelijk wil hebben – al die situaties zijn grensoverschrijdend.
Grenzen zijn ook een energetische realiteit die ons helemaal omgeven. Een grens geeft een gevoel van veiligheid en integriteit. Meestal onbewust, totdat er een probleem optreedt. Als iemand te dichtbij staat, die niet is uitgenodigd om zo dichtbij te komen, gaan we automatisch een stap terug. Grenzen zijn dus ook dynamisch, sommige mensen mogen wel dichtbij komen, anderen weer niet. Het is een energetische, dynamische maar onbewuste ballon waarin we ons bevinden. Bij vroege jeugdtrauma’s is dit verstoord. Als ouders afwezig zijn of het kind mishandelen of verwaarlozen, kan het gevaar overal vandaan komen. De grenzen vallen weg, het leven zelf is gevaarlijk.
Herstellen van grenzen is een belangrijk onderdeel van een verwerkingsproces. Eerst is het van belang te realiseren dat er een grensprobleem is, maar dat het nu wel mogelijk is om een grens te stellen. Het is iets wat geoefend en geleerd kan worden. Je kunt oefenen met ‘stop’ zeggen, met het ervaren en aangeven van grenzen, of het verdedigen daarvan.

Woede
Weinig provoceert meer dan het besef dat onze grenzen zijn overschreden. We hebben een enorme lading wrok en beschadigde integriteit binnenin. Als we ons bewust worden van die grensoverschrijdingen, begint alle woede die we opgebouwd hebben naar de oppervlakte te komen.
Woede is één van de krachtigste emoties. Woede en agressie zijn, zoals alles wat we denken, voelen of doen, manifestaties van onze levenskracht. Als iemand aangevallen wordt, wil hij deze kracht kunnen gebruiken om zich te verweren, en niet vastzitten in de onmacht van het gekwetste kind.
Als frustratie en woede ingehouden of weggestopt worden, zal de levensenergie ook verminderen. Als er veel grensoverschrijding was in je jeugd, is het voor sommigen onmogelijk om boos te worden. Het kan zijn dat je al heel jong moest bevriezen, zodat de vechtreactie nooit is aangeleerd. Je kan je niet verdedigen, alleen jezelf terugtrekken, ook op latere leeftijd. Of je hebt in het verleden sterke negatieve overtuigingen gevormd over boos worden, of hier grote angst voor.
Woede komt op zodra behoeften gefrustreerd worden en als grenzen worden geschonden. Als je de woede niet kunt uiten, ga je deze onderdrukken of erover praten. Maar door dit te doen, zet je energie in bepaalde gebieden van het lichaam vast. Emoties vinden – door de opbouw van energie en ontlading in het zenuw- en hormoonstelsel – plaats in het hele lichaam. Door iets vast te zetten vermindert je levensenergie, omdat de energie niet vrijelijk kan stromen. Vooral met de emotie woede gaan we doorgaans vreemd om. Als een kind zijn boosheid niet mag of kan uiten, vindt het een andere vorm om ermee om te gaan. Door te doen alsof er niets aan de hand is, of door de boosheid in te slikken. Je kunt woede net zolang inslikken tot je overvol zit en ontploft! Om geen verantwoording te hoeven nemen voor die woede, heb je allerlei technieken: manipulatie, arrogantie of cynisch worden. ‘Lekken’ is ook een manier: iedereen voelt de boosheid, maar je uit hem niet rechtstreeks. Je straft degene waar je boos op bent door te zwijgen, hem te negeren of je terug te trekken. Of je gaat je juist onderdanig gedragen, je wordt slachtoffer. Het kan ook zijn dat je het afreageert op anderen.
Sommigen hebben zich zo van hun boosheid, haat en agressie afgewend, dat ze het contact ermee helemaal hebben verloren. Je verzet je wel, maar niet openlijk. Het verzet gaat ondergronds. Je splitst je van de woede af, gaat hem ontkennen en projecteren. Hij is buiten je, niet binnen. Je wordt een ruziezoeker, misschien probeer je uit alle macht elke discussie te winnen, of kan je nooit toegeven dat je fout was.
Woede kan zich ook naar binnen keren: je vindt jezelf niets waard en zoekt de oorzaak van allerlei vervelende situaties bij voorkeur bij jezelf. Je gaat aan de drank of drugs, of doet jezelf wat aan. Als je niet hebt geleerd om je emoties te uiten, kan de spanning in het lichaam ondraaglijk oplopen. Je kunt overspannen, ziek of depressief worden. Depressie is geen gevoel, het is het onderdrukken van gevoelens. Het is intense woede, die naar binnen geslagen is.
Het is belangrijk om tijdens de fase van het ontdekken van je grenzen ook begeleid te worden naar je woede en het uiten daarvan. Woede is gekoppeld aan grensoverschrijdingen. Bewust worden van de grensoverschrijdingen is slechts de helft van het werk; de andere helft is het aanmoedigen en toestemming geven voor natuurlijke woede om aan de oppervlakte te komen en uitgedrukt te worden.

Woede is gezond
Woede maakt je wakker, levendig en is de sleutel tot seksualiteit en plezier. Woede geeft kracht. Hiermee kun je rechtzetten wat is fout gegaan. Dit is een belangrijke stap naar werkelijk vrijkomen van het verleden. Woede helpt om de kracht te vinden niet langer afhankelijk te zijn van situaties die je overkomen, het leven weer in eigen hand te nemen. Als je de woede en de teleurstelling van gebeurtenissen uit het verleden hebt verwerkt, kun je op een volwassen en realistische manier weten wat je wilt en wat je van de mensen en de situaties die je tegenkomt kunt verwachten. Je reacties worden niet meer vervuild door oude vernedering. En je kunt duidelijk uitdrukken wat werkt en wat niet voor je werkt.
Gezonde boosheid is kort en krachtig, reinigt het systeem, ontspant en geeft energie. Je kunt woede op diverse manieren leren kennen en dragen; er zijn meditaties voor, maar je kunt ook simpelweg op de fiets langs een stil weggetje eens lekker schreeuwen, of goede muziek opzetten en je woede dansen! Het is niet de bedoeling om eindeloos boos te zijn, te schreeuwen of uit te freaken, het gaat om de relatie die je hebt met je woede. Dit houdt niet in dat je die emoties almaar onbegrensd moet uiten. Je kunt leren om de woede te herkennen en te erkennen, te omarmen en de gewoonte te doorbreken om die te onderdrukken of er iets anders van te maken. Hierdoor komt de weg vrij voor meer compassie voor jezelf en voor de ander – voor het Ja naar jezelf.
Als je inzicht krijgt in je persoonlijkheid, als je met compassie en wat afstand naar jezelf kunt kijken, kun je grenzen gaan stellen. Je leert Nee zeggen tegen wat niet van jou is. Nee tegen het onechte. Nee tegen dat wat niet voedend is, tegen wat niet jouw waarheid is, tegen onvrijheid, manipulatie en misbruik. Door eerst je Nee te leren kennen, leer je Ja zeggen tegen jezelf en het leven en dat wat er voor jou werkelijk toe doet.

Nee is niet het eindpunt, maar van daaruit maak je een start om je leven te leven zoals jij dat wilt: leven met een Ja naar jezelf.

Divyam Kranenburg is co-auteur van ‘De weg uit trauma kun je leren’ dat ze met Omkar Dingjan schreef, evenals het boek ‘Je eigen wijze weg’.
Deze boeken zijn te bestellen op www.kd.nl.

Meer info over Divyam: www.aumm.nl en op facebook ‘Aumminstituut’.