Van spiritualiteit naar politiek standpunt

Spiritualiteit heeft de kant van meditatie en bijzondere belevingen, maar ook een bijzonder praktische kant. In hoeverre kun jij je spirituele ontwikkeling ook echt toepassen in het dagelijks leven en in de beoordeling van de politiek?

Op 12 september zijn er weer verkiezingen, dus voor veel mensen is het tijd om weer hun politieke standpunt te bepalen. Een van de interessante discussiepunten in de politiek is hoe we omgaan met onze multiculturele samenleving in het licht van normen en waarden. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau zijn normen en waarden de belangrijkste kwestie waarover mensen in Nederland zich zorgen over maken. Veel mensen maken zich zorgen over de toenemende verhuftering. Volgens veel Nederlanders is het lontje beangstigend kort.
De eerste vraag is natuurlijk hoe je hier zelf mee omgaat. Heb je meer de neiging om bij maatschappelijke problemen een sterke scheiding tussen Nederlanders en buitenlanders maken? Of zoek je een meer genuanceerd standpunt? Aan de andere kant is het de vraag hoe je kijkt naar de politieke partijen. Vind je het etnocentrische standpunt van de PVV verderfelijk en wil je dus niets met ze te maken hebben? Of ben je juist blij dat er een partij is die dit standpunt durft uit te dragen?
Het is interessant om de verschillende standpunten te bezien vanuit spirituele ontwikkeling. Een van de prominente denkers op dit gebied is Ken Wilber. Hij onderscheidt verschillende stadia van spirituele ontwikkeling, niet als strak afgekaderde concepten, maar als een soort vloeiende golven die in elkaar over kunnen gaan. Een eenvoudig model van spirituele groei bestaat uit vier stadia:

• egocentrisch
• etnocentrisch
• wereldcentrisch
• kosmocentrisch

Blind
Het idee van deze visie op spirituele ontwikkeling is dat je de neiging hebt om je eigen standpunt als de enige waarheid te zien. Op het moment dat je in de etnocentrische fase van de ontwikkeling bent, kun je al redelijk onderscheid maken over egoïstisch gedrag en daar soms ook van loskomen. Dat lijkt dan aardig spiritueel, maar je bent waarschijnlijk nog min of meer blind voor je neiging om je eigen groep boven andere groepen te stellen.
Als je dit onderscheid toepast op de positie van partijen zoals de PVV van Wilders, zie je dat zij het etnocentrische standpunt verdedigen. Als je vanuit hun visie naar onze maatschappelijke problemen kijkt, dan is al snel duidelijk wat het probleem is. Weer die Marokkaanse en Turkse jongens, zij zijn het probleem. De buitenlanders het land uit, en het probleem is opgelost. Dat is de etnocentrische positie. En als de aandacht daarvoor wat minder is, zoek je gewoon een nieuwe groep buitenlanders, zoals de Polen.
Vanuit een wereldcentrische opvatting ziet het probleem van multiculturalisme er heel anders uit. Dan gaat het niet om de etnocentrische verschillen, dan kun je veel genuanceerder kijken naar de verschillende rollen en posities in het totale gebeuren.
Interessant is echter dat de etnocentrisch positie niet de laagste positie is in spirituele ontwikkeling. Veel mensen die zichzelf spiritueel hoger vinden, hebben een groot oordeel over populistische partijen zoals de PVV van Wilders, maar ik vind het boeiender om ze in de hiërarchie van spirituele ontwikkeling te plaatsen.
Er is dus duidelijk een lager niveau van spirituele en morele ontwikkeling dan het etnocentrisme van de PVV: egocentrisme. Als je kijkt naar leiders op wereldschaal, dan kun je ook vrij snel aanwijzen waar dit onderscheid zit. De egocentrische leiders zijn vooral bezig met zelfverrijking en persoonlijke macht. Dit egocentrische gedrag zie je onder meer bij Kadhafi, Berlusconi, Assad, maar ook bij bankdirecteuren en andere in opspraak geraakte leidinggevenden.

Veiligheid
Interessant is dat je dit egocentrische gedrag nauwelijks bij Wilders ziet. Het lukt hem niet om egocentrische types uit zijn partij te houden, maar zelf lijkt hij tot nu toe niet bezig met zelfverrijking en dergelijke. Sterker nog, vanuit zijn etnocentrisch positie heeft hij veel kritiek op allerlei egocentrische bewegingen in onze samenleving. Voor mensen die daar gevoelig voor zijn, heeft hij dus een positieve morele positie, het is belangrijk dat te onderkennen.
Veel mensen zijn nu eenmaal niet verder in hun spirituele ontwikkeling dan deze tweede fase, ze maken zich terecht boos om egoïsme, maar hebben nog wel de veiligheid van een herkenbare omgeving nodig.
Wanneer je in je spirituele ontwikkeling verder bent, wordt het mogelijk om zoveel veiligheid in jezelf te ervaren dat je je ook in een multiculturele samenleving kunt bewegen. Die spirituele ontwikkeling krijgt echter pas morele waarde als je van daaruit ook de beperking van de ander kunt zien en bij kan dragen aan de ontwikkeling daarvan. Het belangrijkste daarbij is een voorbeeldfunctie (zie kader over Gandhi). Dat betekent dus dat je pas morele meerwaarde kunt krijgen als je ook zelf niet meer vervalt in egoïstisch gedrag. Het probleem in onze samenleving is dan ook dat veel leiders en leidinggevenden die een morele meerwaarde claimen, nog overduidelijk vervallen in egoïstisch gedrag als zelfverrijking, machtsspelletjes en bevoordelen van de eigen groep, bijvoorbeeld een deel van de culturele elite.
De enige constructieve houding ten opzichte van een lagere vorm van spirituele groei zoals etnocentrisme is een duidelijk zichtbare en doorleefde vorm van hogere spirituele en morele waarden. De uitdaging aan onze leiders is om deze voorbeeldfunctie te leven.

Je emoties
Hoe kun je die voorbeeldfunctie aanleren? Daarvoor is bewustwording nodig van je omgang met gevoel, emotie en denken. Als je je te veel laat leiden door je emoties en overtuigingen, is de kans groot dat je maar een beperkt bewustzijn hebt over de mogelijkheden buiten je eigen emotionele- en denkkader. Zolang die andere mogelijkheden niet serieus neemt, is de kans groot dat je leeft vanuit je eigen gelijk of eventueel het gelijk van je eigen groep: egoïsme en/of etnocentrisme.
Spirituele ontwikkeling is allereerst dan ook bewustwording door meditatie of mindfulness. Of simpeler gezegd: leren om stil te staan bij je (keuzes in je) eigen gedrag. Op het moment dat je ongemak of onrust voelt, twijfel of boosheid: niet gelijk handelen maar eerst tijd nemen om te doorvoelen wat voor jou echt belangrijk is.
Een eenvoudig voorbeeld is het beantwoorden van een e-mail die je raakt. Je kunt in een primaire reactie jezelf uitleven en gelijk op verzenden klikken, of je kunt dagen de tijd nemen om net zolang te herschrijven tot het rustig, harmonieus en in verbinding voelt.
Spiritualiteit gaat over die verbinding. En praktische spiritualiteit is zo praktisch als dit soort e-mails. Als je zo je dagelijks leven en je werk onderzoekt, zal je misschien ontdekken dat het nog niet zo eenvoudig is om spiritueel te leven.
Vanuit dit inzicht ontstaat ook een tweede belangrijke spirituele houding: een groot mededogen voor de beperktheid van andere mensen die misschien nog niet zoveel kans gehad hebben op bewustwording en die vanuit die beperking dus ook maar beperkt verantwoordelijkheid kunnen nemen voor hun gedrag.
Een spirituele houding is dus vanuit deze visie kritisch zijn op jezelf, jezelf oefenen in een meer liefdevolle houding, daarin ook een voorbeeldfunctie zijn, en tegelijkertijd mededogen hebben voor de beperkingen van anderen.

Je waarden en intenties
Zolang je min of meer onbewust geleefd wordt door je emoties en overtuigingen, is er weinig te kiezen. Als je door bewustwording, meditatie en mindfulness geleerd hebt om meer vrij te zijn in je keuze, wordt het vervolgens natuurlijk heel interessant waaruit je kunt kiezen.
Meditatie is belangrijk, maar heeft maar een beperkte waarde als je vervolgens niet ook je waarden en intenties onderzoekt. Waar sta jij voor in dit leven, en kun je dit ook waarmaken?
De hoeksteen van alle morele gedrag wordt bepaald door de essentiële principes en waarden die voor jou centraal staan in je leven. Waarden kunnen verschillend zijn, voor de een is vrijheid belangrijk, voor de volgende integriteit en voor de derde vertrouwen. Die verschillen kunnen interessant zijn, maar het is wel belangrijk om te weten wat jouw belangrijkste waarde is. En ook wat belangrijke waarden van anderen zijn. Zodat je daarover in gesprek kunt komen en elkaar daarop kunt gaan waarderen of zelfs aanspreken.
Volgens het idee van de spirituele hiërarchie is dit niet een volstrekt vrijblijvend onderzoek. Het is niet zo dat iedereen in alle vrijblijvendheid zijn eigen waarden en intenties kan bepalen en deze vervolgens gaat uitleven. Jezelf laten inspireren door wijze mensen die door langdurig onderzoek ontdekt hebben wat belangrijke waarden zijn, is essentieel. Bescheidenheid is belangrijk, het besef dat het veel oefening vraagt voordat je van binnenuit weet wat echte wijsheid is. Spirituele bewustwording is dan de combinatie van wijsheid van buitenaf en de ontwikkeling van je eigen intenties van binnenuit.
En vanuit die bewustwording is het interessant wat op 12 september jouw politieke keuze gaat worden.

—————————

Ghandi
De voorbeeldfunctie. Een vrouw kwam met haar kind bij de bekende Indiase Gandhi. Ze vertelt dat haar kind veel suiker eet en vraagt Gandhi om het kind te zeggen geen suiker meer te eten. Gandhi vraagt haar om over twee weken terug te komen. Na twee weken komen ze terug, de vrouw stelt haar vraag opnieuw en Gandhi vraagt vervolgens aan het kind om te stoppen met suiker eten. De vrouw vraagt waarom hij dat niet twee weken geleden kon zeggen. Hij zegt: ‘Toen at ik zelf nog suiker, ik ben met suiker eten gestopt.’