Hart voor je koeien

Boer Jan Dirk van de Voort: ‘Ik neem ze serieus’

In Lunteren ligt een biologische boerderij waar de natuur het voor het zeggen heeft. Waar de boer zijn koeien serieus neemt en zich verplaatst in de bodem. Boeren vanuit je hart moest boer Jan Dirk van de Voort leren. Hij is er zeer bedreven in geworden.

‘Hier, ruik maar.’ Boer Jan Dirk van de Voort steekt een vinger koeienpoep onder mijn neus. Het ruikt niet fris, maar de penetrante geur die normaal opstijgt uit een koeienvlaai ontbreekt. Ook de stal waarin we staan ruikt best aangenaam. En dat kun je vaak niet zeggen over een plek waar meer dan honderd koeien rondscharrelen.
Boer Jan Dirk straalt een prettige, zelfverzekerde rust uit. Hij is zichzelf. Zijn koeien lijken dit over te nemen. Of hij heeft het van zijn koeien overgenomen, wie zal het zeggen. Het hele bedrijf draait op zijn passie, die gedeeld wordt door zijn vrouw, kinderen en zijn werknemers. Het is er brandschoon. Nergens is rommel te bekennen. Het is alsof je binnenwandelt in een oase van natuurlijk evenwicht.

Afstemmen
Op hun landerijen in Lunteren houdt de familie Van de Voort Jerseys. De koeien hebben een prachtig glanzende beige-bruine vacht en donkerbruine ogen. Ze scharrelen wat door de potstal die in 2004 is gebouwd. De constructie is van hout – niet van staal vanwege de energiewerking – en heeft een driekwart ronde vorm. Er valt veel licht naar binnen en de zijkanten hebben bewust geen muren, want dat voelde niet goed. Jan Dirk heeft zich bij het bouwen ervan in de koeien verplaatst. De dames hadden volgens hem graag groter gewild, maar dat was niet haalbaar. Hij merkte ook dat ze eigenlijk langer bij de kalveren wilden blijven. Voor zijn koeien, vindt Jan Dirk, is niets te gek, ook financieel niet, maar er zijn grenzen.
Hij zoekt naar een compromis door met ze te onderhandelen. Dat klinkt curieus, alsof de boer een koeienfluisteraar is en zijn koeien kunnen praten. Maar Jan Dirk vindt zichzelf slechts een goede verstaander. ‘We nemen de koeien hier echt serieus. Dat is een compleet andere manier van werken. Alles wat je hier nu ziet, is vanuit de koeien ontstaan.’
Maar hoe weet je precies wat er in een koe omgaat? ‘De koe zoekt naar mogelijkheden om je duidelijk te maken wat ze in huis heeft. Als je je in haar verplaatst, dan kun je contact met haar maken via beelden en lichaamstaal, en via je gevoel. Dat vergt oefening, want als je daar niet in thuis bent, snap je er geen hout van. Ook ik leer voortdurend bij. Ik begrijp mijn koeien nu steeds beter.’
Jan Dirk ziet zijn koeien als een spiegel. Als er iets niet klopt, kun je dat terugzien in het welzijn en het gedrag van het dier. ‘Een koe ziet er goed uit wanneer ze kort in het haar zit. We scheren de koeien ook niet meer. Het haar ligt mooi plat, het glimt en de mest stinkt niet.’ En zijn koeien hebben hoorns, iets dat eerder uitzondering is dan regel.

Eigen kracht
De manier waarop Jan Dirk nu te werk gaat was een paar generaties geleden nog bekend, maar die kennis is grotendeels verloren gegaan met de komst van grootveehouderijen en commercie. Hij is met de gangbare methoden opgegroeid, maar alles wat hij nu weet is geen boekenwijsheid. Overeenkomsten met andere denkbeelden zoals die van Rudolf Steiner berusten dan ook op toeval. ‘Het gaat hier zoals ik zelf denk en voel dat het zou moeten gaan. Het enige dat ik heb gedaan is uit mijn hoofd gaan en in mijn gevoel. Ik ging open.’
In 2004 kwam het omslagpunt en ging de antibiotica de deur uit. Het is een grote stap voor een boer om de touwtjes uit handen te geven aan de koe en aan moeder natuur. Het betekent in je eigen kracht geloven, verliezen incasseren en geduld hebben (zie kader 2). Dat is moeilijk omdat je je als boer niet kunt permitteren inkomsten mis te lopen. Dat geldt voor de meeste boeren, maar vooral voor de biologische.
‘Tweederde van onze rauwmelkse kazen zetten we af in Nederland en de rest in het buitenland. Omdat de omzet in Nederland is afgenomen, lever ik nu al bijna de helft aan het buitenland. Wanneer ik bij de grote Nederlandse biologische ketens in het schap wil liggen, dan leg ik het af tegen de andere kazen, want ik ben een stuk duurder.’
Sinds antibiotica geen optie meer is, heeft Jan Dirk moeten leren vertrouwen in natuurlijke oplossingen. ‘De natuur komt altijd met een natuurlijk antwoord en dat is meestal een andere oplossing dan waarmee wij zouden komen. Wij redeneren vanuit ons hoofd en vaak ook vanuit angst. Daar is de hele veehouderij een mooi voorbeeld van. Als je zo de wereld tegemoet treedt, dan zie je dat terug in de spiegel. Ik redeneer liever vanuit de kracht van de natuur.’
Ook het tempo waarin de zaken veranderen wil hij niet versnellen. ‘Ik loop niet voor de wagen uit, want ook dan laat je de natuur niet zijn eigen gang gaan. Dan zit je fout. Dat doe je bijvoorbeeld wel bij energetisch boeren. Ik heb dat ook gedaan, maar kwam daarmee niet verder. Je gebruikt bewust energie om de omstandigheden naar je hand te zetten. Dat is prima, maar in mijn ogen is dat hetzelfde als antibiotica gebruiken. Daar help je de koeien niet mee. Een goed voorbeeld is energetisch de hoorns op de koe zetten. Daarvan kun je duidelijk de effecten meten, maar de volgende dag heeft die koe echt wel door dat ze geen hoorns op haar kop heeft.’

Dansen tussen koeien
Om te kunnen werken als Jan Dirk moet je de kunst van het loslaten onder de knie hebben en contact blijven maken met je gevoel. Daar heeft de familie Van de Voort zo haar eigen methoden voor. ‘Irene doet elke dag Vipassana-meditatie, maar dat is niet mijn ding.  Mijn meditatie is de 5-ritmedans. Ik dans niet in de disco, maar het liefst op blote voeten en met veilige muziek. En één keer per jaar dansen we tussen de koeien met livemuziek. Zodra ik de muziek hoor en ik mijn eigen bewegingen kan maken, als een soort wave, laat ik alles los. Dan is het de kunst om bij jezelf te blijven en contact te blijven houden. Dat brengt me verder, totdat ik helemaal vrij ben. Dan is niks te gek. Alles draait om vertrouwen.’ Zo kan hij zichzelf toestaan te zijn wie hij is. Dat gaat hem nu goed af, maar dat is wel anders geweest. Een mooi voorbeeld zijn de lezingen die hij gaf. ‘Pakweg tien jaar terug las ik alles nog voor van een papiertje. Dat kwam niet over. Totdat ik was uitgenodigd te spreken op een symposium. Daar ga ik zelden op in, maar ik heb het gedaan. Het was een groot gesponsord gebeuren en ik was de laatste spreker. De zaal zat vol met bekende mensen. Ik had thuis iets voorbereid, maar ik besloot dat in de prullenbak te gooien. Met niks op zak ben ik erheen gefietst. Ik heb zitten zweten. Ik dacht: straks ben ik afgebrand. Ik zat op de wc totdat ik aan de beurt was. Ik had nog steeds geen flauw idee hoe ik moest beginnen. Het was muisstil en ik had ieders aandacht omdat ik zweeg. Ik dacht: ik doe mijn mond los en ik begin een geluid uit te stoten en dan zie ik wel wat er gebeurt. Ik zou nu niet meer weten wat ik heb gezegd, maar ik heb vanuit mijn hart gesproken. Na afloop kwamen er zoveel mensen naar mij toe die geraakt waren, dat ik vanaf dat moment wist: zo zit het dus.’

Rasoptimist
Jan Dirk ontvangt geregeld mensen uit het vak die met eigen ogen willen aanschouwen hoe hij het doet. Hij heeft geen geheimen. Zijn geloof in zijn manier van werken is zo sterk dat hij hoopt dat anderen daar iets van opsteken. ‘Omdat ik zo lang volgens de gangbare methode heb gewerkt, kan ik gemakkelijk een brug slaan. Dat kan ik aan de hand van eigen voorbeelden uitleggen, vooral omdat we zelf verschillende keren helemaal vastliepen. Ik neem de hele kringloop met ze door. Contact met de dieren is daarin heel belangrijk. Zeker als de koeien buiten zijn dan staan ze helemaal open. Ze laten je op allerlei manieren blijken dat ze het naar hun zin hebben. Ze komen dan rustig bij je liggen. Dat is prachtig.’
Jan Dirk hoopt vooral dat zijn toehoorders zelf ook contact gaan maken met hun intuïtie om uit eigen ervaring te leren hoe het werkt. En om dan vervolgens de gangbare methoden los te laten. Het mooiste zou zijn dat mensen door zijn Remeker kazen zijn verhaal echt gaan beleven. ‘Ik heb het dan niet over een keurmerk, maar dat ze leren luisteren naar hoe hun lichaam reageert op wat ze eten. Intuïtief eten past precies bij wat ik hier doe. Je bent tenslotte ook een spiegel van wat je eet. Kijk maar naar mensen die vaak bio-industrievlees eten, dan zie je bijna een varkenskop.’ Jan Dirk wijt dit vooral aan zijn eigen verbeelding, maar hoe dan ook, wat je eet komt er ook weer uit, en niet alleen op de meest voor de hand liggende manier. ‘Ik ben een rasoptimist. Ik weet zeker dat de wal het schip keert en dat we in gaan zien dat we niet goed bezig zijn. Dat het ook anders kan. En ik kan het zeggen, want het bewijs heb ik hier geleverd.’

***

Bij de hoorns vatten
Hoorns worden doorgaans verwijderd om te voorkomen dat de koeien, die dicht op elkaar leven, elkaar verwonden. Bij Jan Dirk, waar ze minstens acht vierkante meter de ruimte om te liggen hebben, hebben de koeien wel hoorns. Niet omdat het zo mooi staat, maar omdat hij steeds meer inziet dat de hoorns een duidelijke functie hebben voor de gezondheid van de koe en in de totale kringloop. De hoorns voelen warm. Het is levend materiaal waar meer in zit dan tot nu toe is aangenomen. Volgens sommigen zijn de hoorns zelfs de antenne van de koe, maar zover wil Jan Dirk nog niet gaan. Dat wil hij eerst zelf hebben ervaren en begrepen voordat hij daar een oordeel over velt. Wat hij wel weet, is dat je in de hoorns kunt zien hoe vaak een koe gekalfd heeft. Je ziet dit aan de kalfringen, of ringvormige inkepingen in de hoorns. Op dat moment ‘leent’ de koe mineralen en andere belangrijke bouwstoffen uit haar hoorns om aan te sterken. Een koe zonder hoorns haalt die bouwstoffen uit haar botten, en als dit te vaak gebeurt dan gaat dit ten koste van de gezondheid van de koe. Ook worden de kazen die Jan Dirk van gehoornde koemelk maakt beter van kwaliteit. In het melkvet zitten meer vetoplosbare vitamines, waardoor het meer smaak heeft en minder snel oxideert.
Culinair journalist Felix Wilbrink van De Telegraaf heeft uit persoonlijke interesse Jan Dirk inmiddels toegezegd de hoorns onder de loep te nemen. Daar horen we binnenkort ongetwijfeld meer van.

***

De wijsheid van de natuur
Jan Dirk gebruikt al sinds 2004 geen antibiotica. Ook worden de koeien niet meer ingeënt tegen ziektes. Voor een veehouder is dat een grote stap. Je kunt er donder op zeggen dat je problemen eerst verergeren voordat het beter wordt. En dat bleek. ‘Toen we net gestopt waren met antibiotica en inentingen gingen veel van onze gezond geboren kalfjes al na een week dood aan het Rota Corona-virus. Dat is een virus waar veel boeren last van hebben en waar koeien gewoon tegen ingeënt kunnen worden. Dat virus kostte ons jaar in jaar uit zoveel kalveren, dat onze geldstroom opdroogde. Dat is heel frustrerend, omdat er eigenlijk al een ‘oplossing’ voor is. Bij ‘toeval’ zijn we er twee jaar geleden achter gekomen dat je dit enorme probleem kunt oplossen met kruiden. Ik zag ergens een zak staan bij iemand die er een experimentje mee had gedaan. Ik kom zelden van mijn bedrijf af en ik was daar voor het eerst. Toen wist ik gelijk dat ik goed zat. En nu gaat er geen kalfje meer dood. Inmiddels werken al zo’n veertig boeren met deze methode.’ Hij praat er zakelijk over, maar dit soort akkefietjes kosten Jan Dirk meer dan alleen geld. ‘Je gaat écht door diepe dalen. Dat is ontzettend moeilijk. Het vergt veel van onszelf en van de koeien om het probleem tot het bittere eind toe uit te zitten. Dan zakt de moed je regelmatig in de schoenen, maar gelukkig houden we elkaar op de been. Het kost veel, maar nooit te veel. De natuur komt altijd met een oplossing.’
Zo werden pas geleden de kazen aangevreten door kaasmijt. Omdat de kaasmijt niet van kou houdt, werden de kazen in de koelkast en zelfs in de diepvries gestopt, maar dat hielp niet. Jan Dirk: ‘Je kan moeilijk twee kazen in het midden van de ruimte leggen en tegen de kaasmijt zeggen dat ze daarvan mogen eten. Ik geloof best dat je zo met dieren kunt communiceren, maar zo kwamen we er niet uit.’
De gangbare methode is gif spuiten in de ruimte waar de kazen liggen. Maar daarmee vernietig je het microklimaat. ‘Uiteindelijk is het gelukt met kiezelzuur in combinatie met kruiden waar de mijt niet van houdt. Dat is oude kennis, van zo’n 350 jaar terug. En nu gaat het helemaal goed. De balans is terug, en we hebben het natuurlijk opgelost.’

***

Kringloop
Niet alleen de koeien, maar ook de bodem is een spiegel. Het land van Jan Dirk wordt niet geploegd en nauwelijks gemaaid. De paardenbloemen tieren er welig en zijn belangrijk voor de balans in de grond. Vroeger spoot hij ze dood, toen hij nog niet snapte wat de functie ervan was. ‘Onder de grond zitten pakweg acht koeien aan beestjes per hectare, aan inhoud. Dat komt omdat de beestjes in die grond bemest worden met de potstalmest. De wormen eten dat op en produceren een mix van mest en grond. Ze maken de vitamines en mineralen vrij waar de grassen heel veel kracht van krijgen. Het krachtige gras wordt door de koeien gegeten en de voedingsstoffen vind je weer terug in de melk en de kaas. En in de mest, die weer op het land terechtkomt. Die kringloop moet sluiten. Als we nu aan de grond vragen wat die grond nodig heeft, dan wordt dat steeds minder.’ Hij hoopt dat die kringloop ook verder doorwerkt in de mensen die de rauwmelkse Remeker kaas eten. ‘Ik hoop dat ze het totaalplaatje gaan zien. Dat ze snappen dat houtwallen om een weiland belangrijk zijn voor de vogels. En dat je niet zonder bijen kan. En dat je helemaal geen dokters meer nodig hebt als die kringloop klopt.’

Meer info over Jan Dirk: www.remeker.nl. Op www.kd.nl/remeker vind je een filmpje over het maken van rauwmelkse geklaarde Remeker boter (ghee) en een link naar het boek van Irene van de Voort dat je kunt bestellen via BDU Boeken.