‘Zoek de kernwaarde van je leven’

André van der Braak werd ‘boeddha-professor’ aan de VU

Lekker eigen-wijs. Durft een mening te hebben en is – hoewel filosofisch en spiritueel betrokken – toch uitermate kritisch naar wat zich als ‘spiritueel’ aandient. En dat wordt nu hoogleraar aan de VU. Even voorstellen: André van der Braak.

Door Reinout Spaink

Het grote publiek kent André van der Braak vooral van zijn kritische boek Enlightenment Blues over zijn ervaringen met de omstreden goeroe Andrew Cohen, waarvan hij elf jaar leerling was. Die negatieve ervaringen hebben André van der Braak er niet van weerhouden om op gedreven wijze te blijven zoeken naar verbindingen tussen de verschillende spirituele wegen in de wereld, alsmede  naar de verbinding tussen hart en hoofd. Dat heet aan de VU ‘tussen levende spiritualiteit en academische verdieping’. Dat mag hij daar nu op niveau blijven doen als bijzonder hoogleraar binnen de leerstoel ‘Boeddhistische filosofie in dialoog met andere levensbeschouwelijke tradities’ aan de VU in Amsterdam.
In zijn nog maar net betrokken werkkamer op de dertiende verdieping van het VU-gebouw en net terug van het college van die ochtend, een gesprek met de kersverse hoogleraar over zijn nieuwe taak en de uitdagingen die hem wachten.

Waarover gaat die leerstoel?
‘De leerstoel is ingesteld om te onderzoeken welke bijdrage het boeddhisme kan leveren aan de oplossing van de huidige westerse zingevingcrisis. Daarvan is denk ik duidelijk sprake. De westerse religies krijgen steeds minder aanhang, de kerken stromen leeg, maar er is wel een sterke behoefte aan zingeving en een verlangen en zoeken naar spiritualiteit. Maar in het Westen kunnen we de hulpbronnen daarvoor niet goed meer aanwenden. Die zijn eigenlijk een beetje uit het zicht verdwenen.’

Wat zijn we vergeten?
‘In de westerse maatschappij en cultuur zijn we een aantal essentiële dimensies van het bestaan vergeten. In de leerstoel gaat het dus niet alleen maar om de bestudering van het boeddhisme, maar vooral om de vragen als: hoe kan het boeddhisme helpen bij en een bijdrage leveren aan het aanreiken van nieuwe gezichtspunten, van nieuwe manieren van kijken vinden. Ook willen we helpen onze eigen hulpbronnen in onze eigen westerse spirituele tradities te herontdekken. Om die op een nieuwe manier weer toegankelijk en levend te maken. Het gaat dus met name om een dialoog tussen het boeddhisme en de westerse tradities. De leerstoel is nieuw en speciaal met dit doel ingesteld, en ik mag als eerste die functie bekleden. De leerstoel is mogelijk gemaakt door de Stichting Pierson Filosofie, die sinds 2007 actief is.’

Waarop richt je je met de leerstoel specifiek?
‘We richten ons aan de ene kant heel sterk op het boeddhisme in Nederland. Welke vorm heeft het boeddhisme hier gekregen? Hoe kun je hier meer helderheid in aanbrengen? Hoe kun je het misschien ook verder ontwikkelen? We kennen hier het theravada boeddhisme, zen, het Tibetaans boeddhisme, noem maar op. Maar er heerst soms nog bijna een soort rivaliteit tussen de verschillende stromingen in Nederland, en mijn doel is dan ook om het onderlinge begrip tussen die verschillende boeddhismen in Nederland te vergroten. Dus niet alleen maar een interreligieuze maar ook intrareligieuze dialoog, dus bínnen het boeddhisme, zodat de verschillende boeddhisten elkaar beter gaan verstaan. Want er bestaan onderling nog veel vooroordelen. Aan de andere kant heeft de leerstoel ook een internationaal tintje om uitwisseling op internationaal vlak te stimuleren. De VU gaat  bijvoorbeeld in september een conferentie in Beijing organiseren over de rol van religie in de samenleving. De leerstoel wil dan ook internationale samenwerkingsverbanden stimuleren, zodat buitenlandse onderzoekers hierheen kunnen komen, en internationale conferenties, congressen enz. organiseren.’

Is de VU in dit opzicht uniek in de wereld?
‘Ja. De VU stelt zich heel erg open voor de interreligieuze dialoog en heet ook steeds meer niet-christelijke religies welkom. Er is al een aantal jaren een imamopleiding. Men is nu ook bezig met opleidingen tot hindoeïstisch en boeddhistisch ‘geestelijke’. Als voorproefje daarvan gaat er in september een bachelor boeddhisme en een bachelor hindoeïsme van start.
Ik zie dat de universiteit bezig is uit te groeien tot een centrum van interreligieuze dialoog. Het mooie van de VU vind ik dat de wetenschappelijke bestudering van religie niet wordt losgezien van spiritualiteit en de beleving daarvan. Bij de VU wordt persoonlijk engagement en betrokkenheid gestimuleerd.’

Wat geloof je zelf?
‘Ik denk dat één van de kernwaarden in mijn eigen leven, waarmee ik al van jongs af bezig ben, het zoeken naar verbinding is. Dat had aanvankelijk te maken met verbinding tussen het Westen en het Oosten. Maar dit breidde zich uit ook tot verbinding tussen filosofie en spiritualiteit, tussen theorie en praktijk, tussen leer en beoefening. Je zou kunnen zeggen dat mijn benadering spiritueel is, omdat ik mijn inspiratie uit heel veel verschillende tradities put. Dus uit het boeddhisme, de yoga, de westerse mystiek en uit de meer sjamanistische tradities. Verschillende wereldreligies en wijsheidstradities vormen voor mij inspiratiebronnen en aanknopingspunten.’

Wat is voor jou dat unieke van het boeddhisme?
‘In 1981 kwam ik in de toenmalige Kosmos in Amsterdam met het boeddhisme in aanraking, en sindsdien heeft het me eigenlijk niet meer losgelaten. Er is iets in het boeddhisme, en met name in de meditatiebeoefening: aan de ene kant heel gefocust en gericht en aan de andere kant ook heel veel ruimte. Het boeddhisme schrijft niets voor, het biedt handvaten en je hoeft niet in een bepaalde leer te geloven. Het legt het heel erg bij jezelf, je kunt het aan je eigen ervaring toetsen. Die benadering spreekt me heel erg aan.’

Geen goeroes meer?
Het gaat het me nog steeds om levende spiritualiteit, niet de dode traditie. Maar ik ben de traditie veel meer gaan waarderen; wat het je oplevert je daarin te gaan verdiepen: wat is er eerder geschreven, wat is er eerder gezegd – hoe waardevol is dat? En dat wordt bij goeroes nog wel eens terzijde geschoven. Je hoeft je je alleen maar op de meester te concentreren want die is de fontein der wijsheid en uit die persoon ontspringt het allemaal. Maar er is een hele traditie. Dát is de fontein. Er is niet één weg naar waarheid.’

Welke specifieke rol moet boeddhisme gaan spelen?
‘Voor het boeddhisme is een grote taak is weggelegd om mensen wakker te schudden. Het geeft een stem aan het spirituele verlangen van mensen. Veel mensen hebben een verlangen en weten daar niet goed raad mee. De ‘ongebonden spirituelen’. Het boeddhisme, en vooral ook meditatiebeoefening, helpt om dat verlangen te gaan erkennen, daar verdieping aan te gaan geven en dat verlangen te laten groeien.’

Waarnaar ga je onderzoek doen?
‘Een van de dingen die ik ga onderzoeken is het boeddhistische begrip sunyata, leegte  – de verschillende betekenissen die dat begrip heeft, en hoe dat begrip kan bijdragen aan de integratie van boeddhisme in het Westen. Veel mensen zijn bezig met boeddhistische meditatie en hebben wel een vaag begrip dat het om leegte gaat. Maar ik zou dat verder willen verdiepen. Ze laten zien hoe rijk dat begrip eigenlijk is. Dat op een bepaalde manier die leegte ook een soort volheid impliceert.’

Kun je bij jou afstuderen of promoveren?
‘Ja, dat is allebei mogelijk. Mensen kunnen ook als buitenpromovendus onder mijn begeleiding een proefschrift schrijven en dan aan de VU promoveren.’

Spiritualiteit samen met academische verdieping
André van der Braak werd per 1 januari benoemd tot bijzonder hoogleraar binnen de leerstoel ‘Boeddhistische filosofie in dialoog met andere levensbeschouwelijke tradities’ aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Het grote publiek kent hem vooral van zijn kritische boek Enlightenment Blues over zijn ervaringen met de omstreden goeroe Andrew Cohen, waarvan hij 11 jaar leerling was. Die negatieve ervaringen hebben André van der Braak er niet van weerhouden om op gedreven wijze te blijven zoeken naar verbindingen tussen de verschillende spirituele wegen in de wereld, en naar de verbinding tussen hart en hoofd en tussen levende spiritualiteit en academische verdieping.
André van der Braak: ‘In de leerstoel gaat het erom: hoe kan het boeddhisme helpen bij het aanreiken van nieuwe gezichtspunten, van nieuwe manieren van kijken, en ons helpen onze eigen hulpbronnen in onze eigen westerse spirituele tradities te herontdekken en die op een nieuwe manier weer toegankelijk en levend te maken.’

De colleges vanuit de leerstoel vinden plaats parallel aan die binnen de bachelor- en masteropleiding boeddhisme, die september a.s. van start gaat. En ook het volgen van modules is mogelijk. Op 17 maart is er een voorlichtingsdag over de opleiding boeddhisme. Info: www.vu.nl.