Ik lijd dus ik besta. Basta!

Pas kwam er een vriendin bij me, hevig verontrust en zichtbaar geëmotioneerd. ‘Heb je het al gehoord?’ vroeg ze.  Ik vermoedde een eerstelijns sterfgeval of iets van soortgelijke strekking en zette mijn integerste compassionele gezicht op. ‘Er is een verschrikkelijke tsunami geweest…’ zei ze met een bibber in haar stem. Mijn Masker van Mededogen barstte terstond en ik antwoordde: ‘Cool!’

Door Lars Faber

Nu moet je weten dat ik niet helemaal spoor en weleens vaker – voor sommigen – vreemde uitspraken kan doen. Als je daarmee kan leven, zou je kunnen overwegen door te lezen. Wat je technisch gesproken nu ook doet, anders las je deze letters niet. Buckle your seatbelt Dorothy, ‘cause Kansas is going bye-bye!

Mijn opmerking heeft evenwel haar doel niet gemist. ‘Cóóóóól?’ pareerde mijn inmiddels flink verhitte gesprekspartner. ‘Weet je wel hoeveel mensen er zijn omgekomen?’ Ik omzeil haar vraag handig en vraag hoe hoog de golven waren. Ik mag dan wel geen TV hebben, maar kijk wel regelmatig op Youtube naar tornado’s & tsunami’s: moeder aarde op haar best! Geen genade, of je nu pas getrouwd bent, een nieuwe baan hebt, net op vakantie bent of nog een schietgebedje wilt doen: moeder aarde eist directe gehoorzaamheid wanneer ze je in haar innige omhelzing verzwelgt. De edelste boeddhistische waarheid – waar we later nog op terug zullen komen – is niet dat het leven lijden inhoudt. Het is het gegeven dat er maar twee dingen vaststaan in het leven: 1. dat je sterft. 2. Dat je niet weet wanneer. Sterven is je enige en onvervreemdbare geboorterecht.

Mijn vriendin is echter nog altijd verbolgen. Argumenten dat moedertje aarde haar eigen goddelijke gang gaat, mogen niet baten. Stoom komt bijna uit haar oren. ‘En al die mensen dan… Geef je daar helemaal niets om?’ Mijn antwoord is onomwonden en klieft als een scherp tweesnijdend zwaard door de lucht: ‘Neen’. Ik kaats de vraag terug en vraag wat het met haar doet om zo betrokken te zijn bij een natuurramp een paar duizend kilometer verderop, waar ze niet bij is geweest maar als tweedehands informatie via de televisie heeft binnengekregen. Het antwoord moet ze me schuldig blijven, ik krijg alleen nog een dodelijke blik. Ik antwoord dat ik me focus op het hier en nu, en dat in mijn belevingswereld zich geen natuurramp heeft voltrokken, ik heb immers geen TV. Haar ogen schieten allesvernietigende laserstralen op mij af. Ik probeer het nog te redden door te zeggen dat mijn humeur uitermate goed is, dat ik lekker aan het schrijven ben en dat deze gebeurtenis daar geen effect op heeft. Het kwaad is reeds geschied: ik ben in het vakje ongevoelige, ongeïnteresseerde, harteloze klootzakken gestopt. En terecht. Of niet? Schort je oordeel nog maar even op en laten we op onderzoek gaan.

Experiment
Dan komen we uit bij de beroemde zen-vraag over het geluid van een boom. Maakt die geluid, als hij valt, en door niemand gehoord wordt? Maar is dat wel vergelijkbaar, een boom, en het eindeloze lijden van een paar duizend mensen? Is er wel lijden als je niet weet dat het er is en is dat dan erg? Onderzoek je eigen gedachten hierover maar eens nauwgezet… er kunnen wellicht verrassende antwoorden opkomen. Maar goed, eerst natuurlijk de zen-vraag gelaten voor wat die is, en Youtube checken… Holymozes wat een vloedgolf! Cooooooooooool! Dit is echt de best gedocumenteerde vloedgolf aller tijden. Er zijn er wel meer, zoals je spoedig zelf gaat ontdekken als je ‘tsunami’ intikt, maar dit is groots. Dit is moeder natuur vol in actie betrapt. Meestal laat ze zich niet zo portretteren, want ze verzwelgt de stille voyeur zonder pardon. Maar nu niet.

We gaan een stapje verder met ons gedachte-experiment. Hoe zou je namelijk reageren op ditzelfde filmpje van deze tsunami als erbij verteld werd dat het in 1980 plaatsvond? Of in 1950? Of in 1930? Of in het Stenen Tijdperk? Merk je dat er een verschil in zit, of iets NU gebeurt, of wat langer geleden gebeurd is? Als je een tsunami uit 1930 zou zien, zou je misschien net als ik kunnen reageren en de immense natuurkracht bewonderen. Er is dus iets vreemds aan de hand met mededogen: het heeft een houdbaarheidsdatum. Bizar hè? Ga maar na: wanneer heb je voor het laatst gehuild om de slachtoffers van de Slag bij Nieuwpoort, 2 juli 1600? De duizenden doden aan de pest dan? Zie je wel dat jouw mededogen een houdbaarheidsdatum heeft! Okay, laten we mededogen nog een stukje verder scalperen. Links van je zit een vlieg en rechts een lammetje. Een van de twee moet sterven. Wie? Grote kans dat je de vlieg om zeep hebt gebracht met een welgemikte tik. Maar waarom? Wat maakt dat de ene levensvorm meer levensrecht heeft dan de andere? Wie is de rechter? Het antwoord is ergens in onze innerlijke representatie van de wereld te vinden. Ons mededogen gaat uit naar waar we belang bij hebben, wat wij lief vinden, of wat wij vrezen. In het geval van de dieren, hebben we belang bij een lammetje, we vinden het lief, of lekker, en niet bij die stinkvlieg, die is nutteloos en vies. In het geval van de tsunami vrezen we vooral, we zijn als de dood…. voor de dood.

Ons goeie gevoel voor onze medemens en mededier wordt dus – als je eerlijk durft te zijn in je zelfonderzoek – vooral bepaald door eigenbelang en quasi-goddelijke gerechtigheid. Maar onze compassie is verre van goddelijk, want zij strekt zich niet uit over alle levende wezens aller tijden. Ons medeleven is een zwak aftreksel, de variant die bloeit onder de heerschappij van L’ego. Is dat erg? Nee hoor, alleen als je je er niet bewust van bent en er een andere betekenis aan geeft. Blijf gerust geloven in je eigen goedheid. Maar als je bruut wakker wilt worden, is er geen snellere methode dan door het mes in je eigen goedgelovigheid te zetten.

Moeilijk doen
Nu we toch heilige huisjes omver aan het werpen zijn, kunnen we net zo goed naar een van de belangrijkste peilers van mededogen kijken… de vier edele waarheden waar we het eerder over hadden. Boeddhisten brachten ons immers de ‘waarheid’ bij, dat leven lijden is. En dat datzelfde lijden opgeheven kan worden, door je verlangens op te geven, daar is immers alle ellende mee begonnen. Toch? Zo’n boude bewering heeft dezelfde wervingskracht als botox in de PC Hooftstraat. Wie zou er immers niet van zijn lijden verlost willen worden? Maar is leven wel lijden? En is lijden erg? Als we ons afzetten tegen lijden, zwemmen we automatisch in het fuik van dualisme en streven we naar niet-lijden. Waarom zouden we niet mogen lijden? En waarom zouden we zo moeilijk moeten doen als iemand anders lijdt? Heeft die ander dan niet net zoveel recht om te mogen lijden als jij en ik? Ik lijd dus ik besta. Basta!

Maar moeten we dan helemaal niet meer meeleven met onze medemens? Tuurlijk wel, dat is toch de smeerolie in intermenselijk contact! Maar ontheilig jezelf vooral en zie de doortraptheid van L’ego in je mededogen. Zie hoe emotionele bankrekeningen tussen mensen bestaan en bij wie je belangen hebt, wie je mededogen ‘verdient’ en wie niet. Een uiterst pijnlijke exercitie, dat wel, want het is natuurlijk veel lonender om als een grote mensenvriend te boek te staan. Vooral in spirituele kringen, daar heeft een groot hart enorm veel aanzien (een van de belangrijkste drijfveren van L’ego). Oh ja, en je zou nu eindelijk eens je televisie de deur uit kunnen doen. Meeleven met mensen op het witte doek telt niet, breidt liever je invloedssfeer uit naar de levende wezens in je directe omgeving, te beginnen bij jezelf. Wanneer ben je voor het laatst werkelijk aardig voor jezelf geweest? Als je die stomme hypnosemachine bij het grofvuil zet en uit je winterslaap ontwaakt, komt er een zee van tijd vrij die je kan besteden als qualitytime voor jezelf…. en misschien komt er zomaar iets werkelijk goeds voor een ander uit voort.

Lars Faber is auteur van boeken als De Gewijde Reis, De Heldenreis en Samoerai Communicatie. www.degewijdereis.nl