Laat de politiek ’s ophouden met standpunten

Openheid als uitgangspunt voor landsbestuur

De gemeenteraadsverkiezing van 3 maart lieten een paar bijzondere resultaten zien. Eén: spirituele politiek wordt niet door kiezers herkend. Twee: burgers (en spirituele al langer) geloven niet meer zo in de politiek. Kunnen we het bestuur van dit land ’s anders inrichten, vrij van polariserende standpunten? Zonder spiritueel en niet-spiritueel, macht en ego’s? Zou dat werken?

Door Ewald Wagenaar

Hoewel de ‘spirituele’ Partij Mens en Spirit in de aanloop van de gemeenteraadverkiezing optimistisch toch wel zo’n twee zetels verwachtte in Amsterdam en Eindhoven, kreeg de partij in beide gemeentes amper 1500 stemmen, respectievelijk 0,3 en 0,5 procent van de stemmen. Niet één zetel dus. Het was wel een moedige poging om een ‘spirituele’ bijdrage aan het bestuur van deze gemeenten te leveren waarvoor een hoop PMS-mensen bergen moeten hebben verzet.

Intussen slijpen circa zes andere ‘spirituele’ partijen – al dan niet in oprichting – hun messen voor de grote finale dit jaar: Tweede-Kamerverkiezingen op 9 juni aanstaande. Er wordt wel gepraat over samenwerking, maar ieder heeft zulke sterke standpunten dat daarbij absoluut geen water mag worden gedaan, vinden ze. Van eenheid is daar dus weinig te zien. Laat staan wijsheid.

Zelf houd ik me ook al enkele jaren bezig met ‘spirituele’ politiek. En ik kreeg diverse lessen die er op dit vlak te leren waren voor een groentje. De belangrijkste: het blijkt steeds om standpunten te gaan die de wereld moeten verbeteren, maar in werkelijkheid gaat het om macht, zeggenschap en vooral ego’s. Het kleine ‘zelf’ kan zich in de politiek prachtig versieren met lofwaardige standpunten voor de wereld, maar in werkelijkheid blijkt het steeds om ‘mijn standpunt is beter dan de jouwe’, ‘ikke is beter dan jij’ en ‘anderen geven mij wél gelijk’. Ik heb mijn buik er intussen vol van.

Dit is vermoedelijk een belangrijke reden waarom – blijkens een kleine niet-representatieve mini-peiling in de omgeving van Koorddanser – veel ‘spirituelen’ niet zo warm lopen voor de politiek. Die borstklopperij, ikke-ikke, jij bent fout en wij zijn goed, het gedraai en gekonkel vinden ze maar doorzichtig gebakken lucht. En spirituelen niet alleen, de Nederlanders in het algemeen voelen zich steeds minder betrokken getuige de weer lagere opkomst bij de verkiezingen. Al vaak is geopperd dat het merkwaardig is dat als minder dan de helft van de kiezers gaat stemmen – zoals voor Europa – er sprake kan zijn van democratie.

Gelukkiger samenleving

Het is me steeds duidelijker geworden dat standpunten nergens toe leiden: ofwel de grote partij moet water bij de wijn gaan doen als het op regeren aankomt (zie PvdA), ofwel de standpunten klinken mooi maar zijn onhaalbaar (‘kopvoddentaks’). Zo worden de standpunten mooie profileringsoefeningen, maar ze leiden nergens toe.

Een mooi voorbeeld van een van de vele nieuwe ‘spirituele’ partijen is Nieuw Nederland van Jan-Frank Koers. In navolging van Pim Fortuyn schreef hij een boek over zijn visie op een ander/nieuw Nederland, ‘Aanbevelingen voor een krachtig herstelprogramma’, wat tevens dienst doet als partijprogramma. Het in eigen beheer en met hulp van bureau Elikser uitgegeven boek: ‘Een oproep om het anders te gaan doen. Het doel is niet zomaar wat aanpassingen maar een beter leven voor iedereen, een betere en gelukkiger samenleving.’ Vervolgens gaat Koers de Ken Wilbertheorie van spiral dynamics toepassen op de verschillende beleidsterreinen van de samenleving. Klinkt best aannemelijk. Maar. Het is weer een mening. Het zoveelste standpunt.

Ben ik pessimistisch geworden over de politiek?  Ja, over de huidige politieke mores wel. Inclusief over mijn eigen inspanning voor Heel Nederland, over PMS, Nieuw Nederland en die ca zes andere ‘spirituele’ partijen. Dit wordt namelijk nooit wat, vrees ik. En gesprekken over onderlinge samenwerking hebben niets concreets opgeleverd. Dat anderen bij jou aanschuiven, dat wil ieder best wel, maar fuseren, oh nee, ho maar. Laat staan dat je zelf aanschuift bij een ander. Ego-gedoe toch? Het heeft de schijn wel, zeg nu zelf…

Openheid & ruimte

Maar is het dan onmogelijk om ‘spiritueel’ te zijn in de politiek? Nee, zo erg is het niet. Kijk maar naar de legendarische Ghandi in India. Alleen de huidige politieke arena’s lijken zo complex door al die vastgeschroefde standpunten, zo onwrikbaar als bergen. Natuurlijk is het goed om duidelijke grondbeginselen te hebben bij het besturen van een gemeente of het land. Maar ze komen daardoor vast te zitten waardoor ze allerlei mogelijke en goede alternatieven uitsluiten. Het politieke bedrijf wordt zo een kramp: ik wil dit of dat met een bepaald doel en de nodige middelen. Een potje hard vechten in de dualiteit, lekker polariseren en elkaar knock-out slaan bij de nodige talkshows. Zo wordt een standpunt een ‘iets’ dat andere dingen uitsluit. En dus het begin van de dood in de pot.

Het móet toch mogelijk zijn om in redelijkheid vanuit een zo’n breed mogelijke standpunt effectieve wegen te vinden? Het sleutelwoord daarbij zou ‘openheid’ kunnen zijn. Politici zouden zich open(er) kunnen opstellen naar álle mogelijke oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Ook naar die van de concurrerende partij. Voorbij hun rechtse of linkse standpunten. Sámen de aspecten van een vraagstuk in kaart brengen en vanuit acceptatie van álle aspecten, samen tot een oplossing en marsroute komen. Vanuit een hoger niet-polariserend standpunt. Voorbij populistisch eigenbelang, electorale kiezerswinstjes. Utopisch? Ik denk het niet, zeker niet voor de langere termijn, want zoals het nu gaat is de huidige politiek niet meer opgewassen tegen haar eigen complexiteit.

Er is nog een ander argument om openheid en ruimte als leidmotieven in het politieke bedrijf te gaan nemen. In de huidige politiek zijn onderlinge verschillen helaas steeds bittere noodzaak, ‘om je te profileren’. Maar de huidige moderne en goed ontwikkelde mens is zich bewust van de eigen noodzakelijke ruimte voor de eigen (bewustzijns)ontwikkeling. Dat staat haaks op de groepsdwang die nodig is om vanuit een politieke groep macht uit te oefenen; het zich verruimende individu voelt zich voorspelbaar steeds minder thuis binnen een groepskader van een politiek standpunt.

Stemmenverlies

Hoe werkt zo’n ‘open politiek’ in de praktijk? Door vooraf bij het benaderen van vraagstukken niets meer uit te sluiten. En dat niet met de mond te belijden, maar écht te nemen. En door te kijken naar zo veel mogelijk – liefst álle – aspecten die met de zaak te maken hebben. Om vanuit een begrip van alle standpunten te komen tot een besluit waarbij bijvoorbeeld verschillende alternatieven sámengebracht worden met een bepaalde oplossing. Ja maar? Inderdaad, dat kan leiden tot zeer nuttige besluiten waarmee echter niet iedereen blij zal zijn. Het bestuur zal dan een beroep moeten kunnen doen op de redelijkheid van ook de niet-blije burgers en de oplossing als juist en nuttig te kunnen verdedigen. Dat vraagt moed van politici. Want ze zijn doorgaans erg bang voor stemmenverlies. Maar vanuit het hogere standpunt dat er toch echt iets móet gebeuren rond een bepaald vraagstuk, is dit met beroep op de redelijkheid te ‘verkopen’ aan de burger. Vanuit een algemeen belang. Zonder dogma’s.

Openheid naar álle feiten en aspecten rond vraagstukken, lijkt mij daarom een betere strategie ter verbetering van de samenleving dat het definiëren van nieuwe vernauwende standpunten en bijpassende nieuwe maatregelen. Want dat heeft onze samenleving wel aangetoond: de ene maatregel werkt ofwel een andere tegen of zorgt weer voor nieuwe ongewenste effecten, die weer nieuwe maatregelen noodzakelijk maakten. En daar moeten we nu echt ’s vanaf. Om die reden geef ik nu geen enkele ‘oude’ partij – ook niet die ik zelf hielp oprichten – nog langer mijn steun. De ‘oude’ politiek, inclusief dat bosje polariserende ‘spirituele’ partijen, kan maar beter het roer omgooien of gewoon stoppen. Of in openheid gaan samenwerken. Zonder die ‘standpunten’.

Leve de grenzeloze openheid!

Ewald Wagenaar is hoofdredacteur van Koorddanser en medebestuurslid van de in 2008 opgerichte partij Heel Nederland (www.heelnederland.org).