Blues voor de Boeddha

Waarom produceert het boeddhisme geen boeddha’s?

Een requiem op het boeddhisme? Dat is niet sympathiek van Jed McKenna, die het boek ‘Spirituele oorlogsvoering’ schreef en religieuzen er fors van langs geeft omdat religie de mensen belemmert ‘wakker’ te worden.

Door Jed McKenna

Kritisch staan tegenover het boeddhisme is niet gemakkelijk. Het boeddhisme is de meest sympathieke van alle grote godsdiensten, en in de moderne spiritualiteit zijn de boeddhisten de eeuwige goeierikken. Mooie tradities, fraaie architectuur, inspirerende beeldhouwkunst, lange geschiedenis, de Dalai Lama; wat zou er niet sympathiek aan zijn?

Alles aan het boeddhisme is zo aardig. Geen fatwahs of jihads, geen inquisitie of kruistochten, geen terroristen of pedofielen, alleen maar aardige mensen. In feite staat het boeddhisme voor het aardige. Het aardig-isme. Tenminste, dat zou het moeten zijn.

Ontwaken

Boeddha betekent De Ontwaakte, dus het boeddhisme zou dan ontwaakt-zijn moeten betekenen. Het ontwaakt-isme. Dan spreekt het dus vanzelf dat, als je wilt ontwaken, je bij het boeddhisme, oftewel het ontwaakt-isme, moet zijn.

Het licht is hier beter. Dit soort denken getuigt echter van een gevaarlijk gebrek aan respect voor de oppositie. Maya, de godin van de begoocheling, heeft zich, sinds het eerste vonkje zelfbewustzijn oplichtte in de hersenpan van een of andere aap, met onovertroffen meesterschap van haar taak gekweten. Het idee dat een beginnende waarheidszoeker zich alleen maar hoeft aan te sluiten bij de boeddhisten, een paar boeken lezen, wat nieuwe concepten omarmen en Maya zo knock-out slaat, is nogal aan de naïeve kant (zoals miljoenen oprechte, maar mislukte zoekers van de afgelopen vijfentwintig eeuwen morrend zouden kunnen toegeven).

Aan de andere kant, waarom ook niet? Hoe komt het dat juist het tegenovergestelde is gebeurd? Waarheid is gewoon waarheid. Zou de waarheid eigenlijk niet het simpelste moeten zijn wat er is? Zou iemand die iets wil vinden wat zo alomtegenwoordig en onveranderlijk is als de waarheid, dat niet moeten kunnen? Hoe kan iemand het klaarspelen om de waarheid niet te vinden? En dan is daar die eerbiedwaardige organisatie die wordt verondersteld zich juist daarmee bezig te houden, er zelfs naar is genoemd, en het is een volledige mislukking. Wat is dus het probleem?

Waarom produceert het boeddhisme geen boeddha’s? Het probleem is ontstaan omdat boeddhisten, net als iedereen, met alle geweld dingen die onverenigbaar zijn met elkaar willen verenigen. Ze willen niet alleen ontwaken tot wat wáár is, ze willen ook zin ontdekken in wat niet waar is. Ze willen van twee walletjes eten. Ze hebben zichzelf dus opgescheept met absurde theorieën, uiteenlopende scholen, spitsvondige dubbelspraak en nul komma nul boeddha’s.

Een bepaalde waarheid

Typisch voor die aandrang waarmee ze onverenigbare dingen met elkaar willen verenigen is het boeddhistische concept van de Twee Waarheden, een vlijmscherpe grap van twee woorden die ze niet dóór schijnen te hebben. Toch moet juist in dit soort tegendraads, irrationeel denken de oorzaak worden gezocht voor de mislukte zoektocht naar waarheid. Wij willen geen waarheid, wij willen alleen een bepaalde waarheid; een waarheid die geen bedreiging is voor het ego, een waarheid die niet bestaat. Wij willen alleen maar een waarheid die logisch is tegen de achtergrond van wat we weten, en niet dat we weten dat we niets weten.

Niets in het boeddhisme is onthullender dan de Vier Edele Waarheden waarvan – aangezien ze niet waar zijn – de edelheid nogal dubieus is. Ze vormen de basis van het boeddhisme. Het is dus duidelijk dat de boeddhisten al vanaf het begin een eigen versie van de waarheid in elkaar hebben getimmerd die meer gericht is op de marktwerking dan op enige bekommernis voor de minder klantvriendelijke, zij het ware, waarheid.

Het boeddhisme mag je spiritueel dan wel te eten geven, zelfs voedzaam zijn, maar wat de waarheid betreft is het gewoon hetzelfde junkfood van altijd in een andere verpakking. Je kunt het elke dag in je leven eten en precies zo ontwaakt sterven als op de dag dat je je erbij aansloot.

Valse lokkertjes

Het boeddhisme is het klassieke voorbeeld van een organisatie die werkt met valse lokkertjes. We worden aangetrokken door de ‘verlichting’ die ze in de etalage hebben liggen, maar zodra we de winkel binnen zijn, sturen ze ons naar de afdeling ‘mededogen.’ Boeddhisten zouden eerlijk moeten zijn en hun naam veranderen in ‘mededogen-isme,’ maar wie heeft daar behoefte aan? Daar zit de moeilijkheid. Met mededogen krijgen ze ons niet de winkel in, en hun belofte van verlichting kunnen ze niet waarmaken.

Het gaat natuurlijk niet alleen om mededogen. Hun planken staan vol met alle mogelijke lekkernijen en mooie spullen, praktisch alles wat je maar kunt wensen, maar met één nogal opvallende uitzondering.

Als ze gestopt zouden zijn toen ze anicca, vergankelijkheid, en anatta, geen-zelf, in huis hadden,

dan zouden ze een ware en doeltreffende lering hebben gehad waar ze trots op hadden kunnen zijn, behalve dat er geen ze zou zijn geweest, want met de Boeddha zou ook het boeddhisme gestorven zijn. Dan zouden ze een goed product, maar geen klanten hebben gehad.

Deze leugenachtig reclamecampagne is het soort spel dat je moet spelen als je succesvol wilt blijven in een onderneming waar de klant altijd ongelijk heeft. Of je gaat eerlijk failliet of je houdt het hoofd boven water door de mensen te geven wat ze willen. Wat ze zeggen dat ze willen en wat ze werkelijk willen zijn echter twee totaal verschillende dingen.

Voor iemand die er van buitenaf tegenaan kijkt, lijkt veel van de boeddhistische theorie en praktijk gericht te zijn op spirituele zelfverbetering. Ook daar kun je moeilijk tegen zijn, behalve in de context van wakker worden uit de begoocheling. Dan is het gemakkelijk.

Zoiets als ‘het ware zelf’ bestaat niet, dus elke activiteit die gericht is op het verruimen, verbeteren, verheffen, ontwikkelen, verheerlijken, redden enzovoorts van het zelf, is volslagen idiotie. En hoeveel te meer geldt dit niet voor elke poging die alleen maar het bevorderen van het eigen geluk, de eigen tevredenheid of – ik krijg het nauwelijks uit mijn strot – gelukzaligheid tot doel heeft?

Het zelf is het ego en het ego bevindt zich enkel en alleen in de droomstaat. Als je je wilt ontworstelen aan de droomstaat, dan moet je je ontworstelen aan het zelf, en het niet gaan paaien zodat het tevreden gaat spinnen, of het opkalefateren voor de een of andere betere, zelfbedachte toekomst.

Maya’s Huis van Verlichting

Waar je op moet letten als je kritiek hebt op een zo gerespecteerd en geliefd instituut als het boeddhisme, is dat je je niet laat meeslepen in een moeras van discussies en haarkloverij. Het is heel eenvoudig: als het bij het boeddhisme inderdaad gaat om ontwaken, dan zouden mensen moeten ontwaken. Als het niet gaat om ontwaken, dan moeten ze hun naam veranderen.

Natuurlijk is het boeddhisme niet de enige organisatie die haar toevlucht neemt tot dubieuze marketingpraktijken. Dezelfde kloof tussen belofte en werkelijkheid gaapt in alle spirituele systemen van het mensdom. Ik neem het boeddhisme als voorbeeld omdat het daar het meest uitgesproken is, maar daarmee wil ik nog niet wil zeggen dat ik geen respect heb voor de Boeddha zelf. Als er inderdaad een Boeddha is geweest en deze Boeddha was inderdaad verlicht, dan zijn het de boeddhisten die zijn nagedachtenis schenden, niet gezonde scepsis. De schuld ligt bij de stoet jaknikkers en pluimstrijkers van de naakte keizer, niet bij het joch dat zich geen zand in de ogen laat strooien en alleen maar zegt wat iedereen kan zien.

Van alle grote geloofssystemen van de mens is het boeddhisme ongetwijfeld het meest verheven. Als je wilt profiteren van het vele goede dat het te bieden heeft, dan valt er tegen het hele boeddhisme niets in te brengen. Maar als je wilt ontsnappen aan Maya’s klauwen, dan raad ik je aan om eens wat beter naar het serene gezicht op al die gouden beelden te kijken; misschien is het wel het hare.

Jed McKenna is een pseudoniem voor iemand die ontwaakt is. Bij uitgeverij Samsara verschenen drie boeken van zijn hand: Jed McKenna, ‘Spirituele verlichting? Vergeet het maar!’; ‘Spiritueel incorrecte verlichting’; ‘Spirituele oorlogvoering’. Info: www.samsarabooks.com.

Volwassen

Profetieën zullen teniet gedaan worden; klanktaal zal verstommen; kennis zal verloren gaan.
Want beperkt is ons kennen, en beperkt ons profeteren. Wanneer het volmaakte gekomen zal zijn, dan zal wat beperkt is verdwijnen.
Toen ik een kind was sprak ik als een kind, dacht ik als een kind, redeneerde ik als een kind, maar toen ik volwassen werd, heb ik alles wat kinderlijk was achter me gelaten.