Slaaf van het verleden – Over traumareacties

Wanneer ik mezelf publiekelijk moet voorstellen aan een groep vreemden, gebeurt er iets. Standaard, automatisch en volledig tegen mijn wil om: mijn schouders zakken naar voor, mijn keel slibt dicht en het wordt ijl in mijn hoofd.  De spanning in mijn hele wezen is te snijden en ik lijk wel een bang kind. Waarom reageert mijn lijf alsof ik in levensgevaar ben?  Wat er hier aan de hand is? Een van de vele traumareacties.

Het woordje trauma doet vaak denken aan een acuut fysiek of emotioneel trauma, zoals een auto-ongeluk of oorlog. Trauma is echter veelomvattender en kan ook op subtielere manieren tot uiting komen. Je zorgverleners waren misschien geen barbaren die bij elk weerwoord de zweep bovenhaalden, maar ze hadden naast hun goede bedoelingen vast ook gebreken en blinde vlekken (aka mens zijn). Denk maar aan emotioneel onbeschikbare ouders of van die helikopterouders die te dicht op je huid zitten. Kinderen zijn zo ongelofelijk afhankelijk van hun omgeving om te kunnen overleven dat die tekortkomingen en bedreigingen een diepe imprint kunnen achterlaten. Sterker nog, ze zadelen ons ook als volwassene met tal van beperkende overtuigingen en bizarre emotionele reacties op.

Alarmsysteem

Elke bedreiging of beschadiging van onze fysieke, emotionele, mentale en spirituele integriteit kan traumatisch zijn. Bij een traumatische ervaring doet ons systeem het mogelijke om de bedreigende situatie het hoofd te bieden. De amygdala, beter bekend als het emotionele brein neemt het dan volledig over. De amygdala is een ingenieus alarmsysteem in ons brein dat prikkels herkent en daar een emotionele waarde aan toekent zodat wij er op een bepaalde manier op reageren. Zolang we het trauma niet hebben verwerkt blijft dit alarmsysteem afgaan bij elke trigger die bewust of onbewust doet denken aan de gevaarlijke situatie. We blijven dus reageren vanuit onverwerkte emoties van lang geleden. Dat heet een traumareactie.

Soorten traumareacties lichaam

Word je rechtstreeks of onrechtstreeks bedreigd, dan heeft je zenuwstelsel een paar verdedigingsmechanismes om uit te kiezen. (natuurlijk afhankelijk van de ernst van de dreiging en de specifieke situatie).

Eerst neemt je autonoom zenuwstelsel het over:

Fight reactie trauma

Je vecht terug: Fysiek of verbaal. Werkte dit verdedigingsmechanisme voor jou in het verleden, dan ben je waarschijnlijk niet op je mondje gevallen, hecht je misschien veel belang aan fysieke kracht of aan het verkrijgen van machtsposities.

Flight reactie trauma

Je vlucht: je zet het schreeuwend op een lopen zonder om te kijken. In het leven van alledag vlucht je in werk, in studie, in compulsief schoonmaken, in eindeloos miereneuken, in verslavingen

Als beide bovenstaande reacties echt geen optie zijn, dan neemt het parasympatisch zenuwstelsel de regie:

Freeze reactie trauma

 Je bevriest: Je lichaam verstijft, je hoofd wordt ijl en mogelijks dissocieer je van het gevaar. Helemaal stilvallen en geen woord meer kunnen uitbrengen is ook een mogelijke uiting van een freeze-reactie.

Flop reactie trauma

Je valt flauw: Je lichaam houdt het voor bekeken en checkt uit.

Is er allemaal geen ontsnappen aan, dan blijft er nog een reddingslijn over:

Fawn reactie trauma

Je zal er ten koste van je eigen authenticiteit en integriteit alles aan doen om in de gratie te vallen van de bedreigende persoon zodat je veilig kan blijven. Je gaat pleasen. Je doet alles om conflict te vermijden, je praat naar de mond en je zet de behoeften van anderen boven je eigen behoeften.  Stockholm syndroom hoort hier ook bij.

Gegijzeld door traumareacties

Nota bene terwijl ik dit artikel zit te schrijven komt mijn partner binnen en vertelt me dat hij gebruikte autobanden kocht van de buurman, in mijn ogen voor te veel geld. Met een snauw laat ik hem weten wat ik ervan vind. Hij reageert natuurlijk verdedigend, en we gaan in discussie. Daag sfeer. Wanneer hij kwaad wegloopt, kijk ik terug naar mijn artikel….en naar de titel…Ping!(Het lichtje ging branden). Mijn reactie was niet in proportie met de ernst van de situatie. Het zijn maar een stel banden… Waarom registreert mijn emotioneel brein dan een gevaarprikkel en ga ik in de ‘fight’-mode? Ik herken na enige reflectie een patroon. Ik groeide op zonder vader, waardoor er geen man in de buurt was om onze ‘mannendingen’ te regelen. Mijn moeder moest zelf alles onder controle hebben om te kunnen overleven(best stresserend), en dat patroon heb ook ik overgenomen. Doordat mijn partner ‘faalde’ in een ‘mannending’ werd een oud zeer aangeraakt, namelijk er helemaal alleen voor moeten staan waardoor controleverlies gevaarlijk is. Hier reageerde mijn snuggere amygdala dus op.

Automatisch komt er dan schaamte achteraf bij mij. Toch is hard zijn voor jezelf heel ondermijnend om het mechanisme van traumareacties om te keren. Bewustzijn krijgen op je patronen is de belangrijkste sleutel tot herstel

Traumareacties helen

Traumareacties houden ons in een staat van overleven waardoor het moeilijker wordt om bewuste keuzes te maken vanuit ons hart. Ons emotioneel brein laat ons geloven dat we ons dienen te beschermen tegen ogenschijnlijk gevaar, dus we worden boos, we hebben meteen een weerwoord klaar, we sluiten ons af, we vluchten in verslavingen of we klappen toe. Logisch dat we emotioneel reageren, want er wordt in feite onbewust een oud zeer aangeraakt.

Het kan heel ondersteunend zijn om het lijstje van de mogelijke traumareacties erbij te pakken, en voor jezelf op een rijtje te zetten in welke situaties je welke reacties vertoont. Waarschijnlijk zullen 1 of 2 reacties er voor jou uitspringen. Zet er ook bij welke lichamelijke gewaarwordingen je dan voelt. 

Stappen om los te komen van traumareacties

Deze stappen helpen je om los te komen uit de ban van het verleden:

1. Word je bewust van je lichamelijke reactie. Voel je plots je hart in je keel kloppen? Krijg je een knoop in je maag? Voel je je aan de grond genageld? Ga je sneller en oppervlakkiger ademhalen? Voel je plots je nek en schouders opspannen?
2. Haal diep adem via de buik, zo geef je je lichaam het signaal dat er geen gevaar is.  Ook betrouwbare personen opzoeken voor een aanraking of een betekenisvolle blik helpen je om te co-reguleren
3. Vind de trigger: op welke situatie reageert je lichaam?
4. Herken de mogelijke traumareactie (in de aanval gaan, weglopen, bevriezen….) en herinner jezelf eraan dat dit ooit voor jou de slimste manier was om jezelf veilig te stellen. Geef de versie van jezelf die ooit in gevaar was maar een schouderklopje en spreek je dankbaarheid uit.
5. Voel je voeten op de grond, kijk om je heen en kom helemaal in het hier en nu
6. Als het nog niet te laat is, kies dan nu om anders te reageren

Wees mild naar jezelf

Denk eraan: dit is een proces dat tijd vraagt. Vaak besef je pas achteraf dat het een traumareactie was die je tot bepaalde daden of woorden heeft gedwongen. Of misschien merk je toch op tijd op dat je lichaam reageert op een stressor. Dan lukken de eerste 5 stappen misschien maar is de traumareactie sterker dan jezelf. Dat is heel normaal. Wees vooral mild naar jezelf toe. Het is al heel wat dat je bereid bent om hiernaar te kijken, en het vergt redelijk wat engagement om je bewustzijn scherp te houden en automatische patronen om te keren.

Regelmatig mediteren, tai chi, qi gong, yoga of eenvoudigweg vertragen helpen bij dit proces. Op die manier leer je je los te maken van die onophoudelijke gedachtestroom en lukt het ook beter om bewustzijn te krijgen op veranderingen in je lichaamsfuncties. Dat is cruciaal en zal je helpen om steeds bewuster het hele patroon te observeren, totdat je in staat bent om op het moment zelf een andere keuze te maken. Wees zacht voor het traumastukje in jezelf en sla de liefdevolle schouderklopjes niet over!

Alice Abraham (https://aliceanna.be)

---