Een nieuw begin tijdens de oorlog?

Hate the sin, but not the sinner.  

Sinds kort bevindt een deel van Europa zich in een klassieke oorlog. Voor het eerst sinds 77 jaar. Wie had dat gedacht? De schok is groot. Vanuit vele invalshoeken zullen mensen commentaar leveren. Politiek, strategisch, militair noem maar op. Wat ik zie is dat standpunten zich snel verharden, verengen. En dat is begrijpelijk, in tijden van oorlog. Zeker als de bommen om je heen vallen, is het vijanddenken voorspelbaar. Probeer daar maar eens uit te blijven terwijl je de doden en gewonden ziet liggen in je straat. Ook door de groepsdruk om je heen in een land in oorlog. Toch wil ik hier een ander soort visie uiteenzetten. Een visie vanuit een breder perspectief. Zodat we weer samen door één deur kunnen, vroeger of later.

De werking van de geest

The mind, de menselijke geest neigt per definitie naar dualisme. Licht – donker, goed – slecht, vriend – vijand, op zulke tegenstelling is ons denken gebaseerd. Dat is niet slecht maar wel beperkt. En het leidt vaak tot strijd. Hoe harder ik op een standpunt ga staan, hoe feller jij denkt dat te moeten bestrijden. En in tijden van oorlog wordt dit extreem uitvergroot. Elke afwijkende mening wordt dan gezien als verraad aan de eigen groep. Aan de strijd voor de overwinning. Vandaar ook het gezegde: het eerste slachtoffer van de oorlog is de waarheid. Want de meesten vechten in die situatie niet voor de waarheid maar voor het eigen gelijk. Voor de duidelijkheid: ik veroordeel het niet, ik probeer het te analyseren. Ik heb het zelf ook. Wat kan hier helpen? Wel, je kunt altijd streven naar het innemen van een ruimer perspectief. Je kent dat wel. Als je ruzie hebt dan zit je er helemaal in. Maar als je even wat meer afstand neemt van de situatie dan zie je beter wat de ander beweegt. En zo vergroot je de kans om uit de escalatie te ontsnappen.

Breder perspectief

Nu is Rusland de kwade genius in de ogen van velen. Maar het vreemde is dat Poetin vaak gewaarschuwd heeft dat hij bepaalde zaken niet zal aanvaarden. Dat werd consequent door de westerse politici weggelachen of genegeerd. Al jaren zijn er westerse ex-generaals die waarschuwingen hierover hebben geuit. Maar ook zij werden niet gehoord. En nu zitten we in deze situatie. Ik als historicus weet dat Rusland een obsessie heeft omtrent het westen. Aangevallen in 1812 en 1914, aangevallen in 1919, aangevallen in 1941. Zij hebben daardoor een hevige angst voor een aanval door het westen. En dat wordt stevig gemanipuleerd door Poetin. Dat zeker ook. Als de Russische angst niet wordt meegenomen in de komende onderhandelingen dan zal het probleem, vrees ik, alleen maar aanslepen. Tot slot een Joods verhaal. Een echtpaar kwam bij een rabbi. Ze hadden veel ruzie en kwamen er niet meer uit. De rabbi nodigde eerst de vrouw uit om haar verhaal te toen. Toen ze klaar was zei hij: “jij hebt gelijk.” Daarna was de man aan de beurt en weer zei de rabbi: “jij hebt gelijk.” Toen het echtpaar daar kwaad op reageerde met: “wat zegt u nu, eerst zegt dat ik gelijk heb, en daarna dat de ander gelijk heeft, hoe zit dat?” Toen zei hij: “jullie hebben allebei gelijk.” Daar gaat het om. Een breder perspectief waarin beide partijen zich werkelijk gezien weten.

Hoe overstijg ik de werking van de geest? 

De zin: “heb je vijanden lief”, is hierin een belangrijke handreiking. Ik zat ooit in een sekte. De leidster daarvan was psychisch gewelddadig richting haar volgelingen. Hoe erg dat was blijkt wel uit een uitspraak van een goede vriend die ook een lid was. “René, zei hij laatst, het mag een wonder heten dat niemand van ons zelfmoord heeft gepleegd.” Ik schrok van deze uitspraak. Vooral ook omdat hij hiermee de toenmalige realiteit scherp onder woorden bracht. Soms als ik aan haar terugdenk dan komen er woedende en veroordelende gedachten en gevoelens op. Haar vergeven, dat is voor mij het aller moeilijkste. Ik erken het. Dat is erg belangrijk. Dat is kennelijk mijn startpunt. Ik wil vergeven maar het lukt me soms niet. Mij helpt het dan om dat bredere perspectief toe te passen. Ik weet iets over haar verleden wat voor een deel haar gedrag zou kunnen verklaren, dat helpt als ik dat weet. Maar bovenal een rigoureus zelfonderzoek. Hoe zit het met de machtswellusteling in mezelf? Of, hoe zit het met de Poetin in mezelf? Heb ik die al echt in de ogen gekeken?  En als je dat hebt  gedaan, kan je dan nog de ander totaal afwijzen?

Begrip & medeleven

Het dualistische denken is dol op Goed en Fout. En dan liefst met mezelf in de Goede rol. Dat voelt toch zo lekker. Maar is dat waar? Leidt dat tot meer liefde, tot verzoening? Nee dus. Laat ik hier wel even heel duidelijk zijn. Dit is geen gemakkelijke praatje te midden van een oorlog. Geen vergoelijking van de daden van Poetin. Hij doet nu verschrikkelijke dingen. Als het mij al zo moeilijk valt om die sekteleider te vergeven, hoe moeilijk moet het dan wel niet zijn als je je vrienden of familieleden gedood ziet worden? Of voor altijd verminkt? Maar ik wil wel proberen om hierin een laag dieper te komen. En dichter bij de Russische mensen, die getraumatiseerd zijn door hun verleden. Snelle veroordelingen zullen niet helpen. Maar wel een intense poging tot begrip, tot medeleven met alle mensen die lijden aan deze waanzin.

Tot slot dit. Toen Jeshoea ben Joseef (a.k.a. Jezus) schokkend en bloedend aan het kruis hing waren een van zijn laatste woorden: “Vader, vergeef het hen, want ze weten niet wat ze doen!” Moge dan de woorden van deze alwijze rabbi ons helpen en verlichten in deze bittere dagen. 

René Fraters

Reageren op de inhoud van dit artikel? Graag.

Als het niet via de site lukt, stuur dan je reactie per email naar redactie@kd.nl. Reacties zonder volledige naam worden niet geplaatst.