Blavatski over het denkvermogen in de natuur

Helena Blavatski (1831-1891), de aristocratische tegendraadse grondlegster van de theosofie was een veelschrijfster. Recent werd weer een serie van haar artikelen gebundeld uitgegeven. Occultisme, bewustzijn, pantheïsme, en altijd met een scheut oude wijsheidtraditie. Haar avonturen zijn vele en tegenstanders buitelden over elkaar heen in hun ijver haar occultistische fenomenen te ‘ontmaskeren’. Toch is haar invloed op de moderne buitenreligieuze spiritualiteit en de new age immens. Hier een van haar artikelen in een lichte bewerking.

Zien we in de geschiedenis niet een regelmatige afwisseling van eb en vloed in het getij van de menselijke vooruitgang? Zien we niet in de geschiedenis, en weten we niet uit eigen ervaring, dat de grote wereldrijken, na het hoogtepunt van hun grootsheid en bewustzijn te hebben bereikt, weer terugvallen overeenkomstig dezelfde wet die hun opgang mogelijk maakte? En nadat de mensheid het dieptepunt heeft bereikt, vat ze nieuwe moed en klimt weer op, en bereikt ze overeenkomstig deze wet van cyclische vooruitgang een punt dat iets hoger ligt dan het punt vanwaar ze tevoren afdaalde. Koninkrijken en keizerrijken vallen onder dezelfde cyclische wetten als planeten, volkeren, en al het andere in de kosmos.

Kritiek

De indeling van de geschiedenis van de mensheid in wat de hindoes de satya-, treta-, dvapara-, en kali-yuga’s noemen, en wat de Grieken aanduiden met ‘de gouden, zilveren, koperen, en ijzeren eeuwen’ is geen verzinsel. We zien hetzelfde in de literatuur van de volkeren. Een tijdperk van grote inspiratie en onbewuste productiviteit wordt onveranderlijk gevolgd door een periode van kritiek en zelfbewustzijn. De ene periode verschaft het materiaal voor het analyserende en kritische intellect van de andere. De tijd om de filosofieën en bewustzijn uit de oudheid opnieuw te bekijken is gunstiger dan ooit.

Archeologen, filologen, astronomen, scheikundigen, en natuurkundigen naderen steeds dichter tot het punt waarop ze gedwongen zullen zijn om ze in aanmerking te nemen.

Grenzen

De natuurwetenschap heeft de grenzen van haar onderzoek al bereikt; de dogmatische theologie ziet de inspiratiebronnen opdrogen. De dag nadert dat de wereld de bewijzen zal krijgen dat alleen de religies uit de oudheid in harmonie met de natuur waren, en dat de wetenschap uit de oudheid alles omvatte wat kan worden gekend. We herhalen nog eens de voorspelling die 22 jaar geleden in Isis ontsluierd werd gedaan:

“Lang bewaarde geheimen zullen dan misschien worden onthuld; lang vergeten boeken en lang verloren kunsten zullen mogelijk weer aan het licht komen; papyrussen en perkamenten van onschatbare betekenis zullen in handen komen van mensen die beweren dat ze ze van mummies hebben afgerold of toevallig in onderaardse graven hebben ontdekt; er zullen wellicht kleitabletten en pilaren worden opgegraven en geïnterpreteerd, waarvan de gebeeldhouwde openbaringen de theologen zullen verbluffen en de wetenschappers in verwarring zullen brengen. Wie kent de mogelijkheden van de toekomst?

Een tijd van ontnuchtering en van wederopbouw zal binnenkort beginnen – ja, is zelfs al begonnen. De cyclus is bijna volbracht; een nieuwe staat op het punt te beginnen, en de toekomstige bladzijden van de geschiedenis zullen misschien de volledige bevestiging en het bewijs bevatten [van het voorgaande].”

Vrijdenkers

Sinds de dag dat dit werd geschreven, is veel ervan werkelijkheid geworden, alleen al de ontdekking van de Assyrische kleitabletten en de daarop vastgelegde verslagen hebben de vertalers van de inscripties in spijkerschrift – christenen zowel als vrijdenkers – gedwongen om aan de aarde een andere ouderdom toe te kennen.

De oude religies zijn zonder uitzondering op de oude mysteriën gebaseerd en daarom geven ze allemaal uitdrukking aan de belangrijkste, universele geloofsopvattingen; bijvoorbeeld een onpersoonlijk en universeel goddelijk beginsel, bewustzijn dat absoluut van aard is, en onkenbaar voor het ‘hersen’-verstand, of het geconditioneerde en beperkte kenvermogen, van de mens.

Het is ondenkbaar dat daarvoor in het heelal een andere getuige bestaat dan het universele denkvermogen, de ziel van het heelal. Het enige wat een eeuwig en onvergankelijk bewijs is voor het bestaan van dat ene beginsel is de aanwezigheid van een onmiskenbaar plan in de kosmische werkwijze: de geboorte, ontwikkeling, dood, en transformatie van alles in het heelal, van de stille en onbereikbare sterren tot aan het nederige mos hier beneden, van de mens tot aan de onzichtbare levens die men nu microben noemt.

Goddelijk denken

Vandaar dat de hele oudheid het ‘goddelijk denken’, de anima mundi, aannam. Dit denkbeeld van mahat (het grote), akasa, of Brahma’s transformerende uitstralingen bij de hindoes, van alaya, ‘de goddelijke ziel van denken en mededogen’ bij de mystici aan de andere kant van de Himalaya; van Plato’s ‘eeuwig denkende godheid’, is de oudste van alle leringen waarmee de mens nu bekend is, en waarin hij gelooft. Daarom kan men niet zeggen dat ze hun oorsprong vinden bij Plato, of bij Pythagoras, of bij een van de filosofen in het historische tijdperk. De Chaldeeuwse orakels zeggen:

“De werken van de natuur gaan samen met het intellectuele, spirituele licht van de Vader. Want het is de ziel die de grote hemelkoepel inricht, en die hem inricht in samenspraak met de Vader.”

Meer over Helena Blavatski.

Dit en meer is te vinden in:

H.P. Blavatsky, Geselecteerde artikelen. Deel 4: 1889 – 1891. Theosophical University Press Agency 2021. Bestel het boek of bekijk de gratis download.