Coronavirus is nog maar het begin?

De pandemie met covid-19 of het coronavirus brengt de wereld aan het schrikken. Is dat terecht? Een Chinees die op een vleermuis knabbelt, zorgt er nu voor dat ik weken aan huis gekluisterd ben, inkomen kwijtraak en mijn familie niet mag bezoeken. Op zoek naar een visie op een verschijnsel van het coronavirus. Laten we ook beter kijken naar de oude religieuze voedselwetten. En is er hoop? 

Angst is wel de meest dominante emotie die sinds de uitbraak van het coronavirus regeert: duizenden mensen overlijden, beurzen zakken in, consumptie valt weg terwijl er massaal in supermarkten wordt gehamsterd. De economie zakt acuut diep in de recessie en de sociale gevolgen zijn op individueel niveau ingrijpend; familiebezoek en sociale contacten vinden uitsluitend nog plaats via media. Hoe heeft het zover kunnen komen.

Stilstand

De pandemie met het coronavirus heeft het economische en sociale leven ernstig ontwricht door de fysieke dreiging die ervan uitgaat op ieder persoonlijk en op ouderen in het bijzonder. Toch wordt het lijden vooral op sociaal-economisch terrein beleefd en niet op fysiek terrein, al ligt daar volgens iedereen de belangrijkste dreiging. Dat is niet terecht: de meeste slachtoffers zijn ouder dan 70 en er zijn enkele patiënten in de leeftijd vanaf 60. Geen enkel slachtoffer dat jonger is. Kinderen en jonge volwassenen beleven een covid-19-besmetting als en griepje, een paar dagen koorts of als wat last van de luchtwegen. Een gemiddelde ‘normale’ griepepidemie kost in ons land alleen al het leven aan zo’n 9.000 mensen, hoorde ik een deskundige op Nieuwsuur zeggen. Zet dit de dreiging van het coronavirus in een ander perspectief?

De natuur op onze planeet heeft ook nergens last van. Sterker, de uitstoot van CO2 en het belasten van het milieu is in één klap tot stilstand gekomen. Geen beter bericht voor de planeet dan deze pandemie dus…

In een van de vele socialmediaberichten werd de situatie in een paar zinnen in een gedicht samengevat: “…de mensen konden niet geloven dat dit gebeurde, het was zo surrealistisch. Iedereen wist wat er aan de hand was. Maar de lente wist het niet. En de bloemen bleven bloeien. En de zon scheen. De eerste mooie lentedag sinds lange tijd brak aan.”

Ons gedrag wordt nu door het coronavirus beperkt op een manier die we niet eerder zagen: we moeten in huis blijven, in sommige landen is het buiten rondlopen zonder doel zelfs verboden. Bijeenkomsten, horeca, scholen kantoorwerk: alles gesloten. Dat is ongekend ingrijpend.

Geschiedenis

Zoals de pest die in de Middeleeuwen een groot deel van de bevolking uitroeide, worden plagen nog steeds gevreesd door de mensheid. In ons collectieve geheugen zit een angst als voor de Zwarte Dood die ieder met volstrekte willekeur te pakken nam. Dat zwarte is in dit verband wel markant. Destijds vormden de onhygiënische rioleringssystemen – of beter het ontbreken ervan – de reden dat vaak zwarte ratten de plaag verspreidden. En nu weer zware dieren: op de markt ergens in de Chinese provincie Wuhan kocht iemand besmette vleermuizen om op te eten. Apen brachten de mensheid Aids. Het eten van Zuid-Chinese civetkatten leverde ons de met corona vergelijkbare dodelijke ziekte sars. En het in Afrika gevreesde en nóg dodelijker ebolavirus kwam vermoedelijk ook van het eten van vleerhonden, een grote versie van de bekende vleermuis.

Niet zonder reden gruwt het collectieve onderbewustzijn dus van vleermuizen; levend in het donker, geassocieerd met heksen en hun brouwsels en natuurlijk de bloed drinkende vampiers.

De hoeveelheid pandemieën en crises tussen de pest en de Spaanse griep aan het begin van de 20e eeuw tellen niet zo lekker door als het aantal crises sinds het begin van de 20e eeuw: oliecrisis (jaren 70), beurscrashes (in ‘29 ’87, ’00, en ’08), krediet- en voedselcrises, sars, ebola en dan nu covid-19 of het coronavirus.

Trends

Wat zeggen deze feiten? “We hadden niet eens hoeven schrikken van de coronacrisis”, zegt Abram de Swaan (1942) op 19 maart 2020 in NRC. Hij is socioloog en emeritus hoogleraar in Amsterdam. “Dit is toch precies wat we al twintig jaar geleden hadden kunnen zien aankomen? Een gevaarlijk nieuw dierenvirus springt over op mensen en dankzij de globalisering gaat het snel de hele wereld over. Daar zijn ook al heel veel aanzetten voor geweest: de varkensgriep, sars, mers. Iedereen had dat kunnen weten. En nu is het zover. Zoals economen dat zo mooi zeggen: A crisis is long in coming, sudden in striking. Hij nadert langzaam en slaat opeens toe.”

Een andere ontwikkeling kennen we allemaal: de mensenwereld wordt steeds complexer. Neem het aantal media: van brief en telefoon ging ik in mijn leven naar ook sms, whatsapp, facebook, messenger, linkedin, skype, facetime en niet te vergeten de dagelijkse overload aan e-mails. De omgang met elkaar, overheden en voor alles wat je wil en moet, zijn er formuleren, wachtwoorden, inlogcodes, autorisaties, afspraken en regels. De hypotheek die je 30 jaar geleden kreeg met een telefoontje naar de bank, vraagt nu een dossier van 100 pagina’s of meer. De sociale omgang eist meer oog voor subtiliteit dan ooit: dat is goed te merken aan het verschil grootsteedse en provinciale en eerste- en derdewereldlandse omgangscultuur. Waarmee de compenserende hang naar ‘natuur’, ‘authenticiteit’ en eenvoud ook gelijk kan worden verklaard: de westerse cultuurmens is de afgelopen decennia iets kwijtgeraakt dat mogelijk nooit meer terugkomt.

Twee andere trends spelen de crisis door het coronavirus ook in de kaart: de globalisering en de daarmee samenhangende interconnectiviteit; lokale problemen werken steeds vaker door op wereldwijd niveau. Wat hier gebeurt, raakt de mensen aan de andere kant van de planeet. “We are all in this together”, zei Obama al tijdens de financiële crisis die in 2008 de wereld trof, eerst de beurs- en geldhandel, daarna de burger op straat. Denken dat wat aan de andere kant van de wereld gebeurt, vervelen maar niet mijn zorg is, verdwijnt. Een Chinees die op een vleermuis knabbelt, zorgt er nu voor dat ik weken aan huis gekluisterd ben, inkomen kwijtraak en mijn familie niet mag bezoeken.

Mondiale problemen maken de samenleving kwetsbaar. Een paar zandkorrels ontwrichten het hele sociale raderwerk. Tel dit dan maar eens op. De uitkomst voorspelt meer crises. En dat matcht goed met ieders waarneming: zo komen steeds vaker en heftiger.

Vernieuwing of iets anders?

Als we dit eenvoudig kunnen vaststellen roept dat ook de volgende vraag op: hoe moeten we dan de wereld inrichten? Moeten we op zoek gaan naar iets nieuws? Of juist terug naar iets ouds dat bewezen effectief is?

De overheid vertikte het om in de Grote Depressie van 1929 iets te doen. En tijdens de kredietcrisis van 2008 om de man in de straat en de kleine bedrijven te redden. In 2008 redde ze wel – en voor het eerst –  de onverantwoordelijk handelende banken. En nu in 2020 worden ook de zzp’ers en bedrijven met miljarden op de been gehouden. O ironie, dat kan dankzij de immense besparingen en door de overheden afgedwongen reorganisatie van het bankwezen sinds 2008. We leren traag.

De boodschap van iedere crisis is dat iets moet veranderen. En nu? Ons consumptieve gedag? Moeten we ophouden met vleermuizen, katten, honden, apen en andere zoogdieren te eten? Dat zou een goed begin zijn.

Er zijn drie wereldgodsdiensten tegen het eten van deze dieren. De joodse spijswetten van Mozes, al duizenden jaren geleden ingevoerd, benoemt heel specifiek wat je maar beter niet moet of mag eten. Blijkbaar was er lang, heel lang geleden al, een bewustzijn over welke voedsel goed en slecht was voor de mens. Van apen tot vleermuizen noemen ze veel onrein die je mocht/mag eten. Net als varkens overigens en een heleboel schaal- en schelpdieren. Gewoon afblijven dus, letterlijk zelfs, want joden mochten deze dieren zelfs niet aanraken.

De hindoes eten helemaal geen dieren, al wordt door deze gelovigen wat flexibeler omgegaan dan joden die volgens de mozaïsche wetten leven.  En de islamieten zitten vrijwel geheel op dezelfde lijn als de joden.

Laten we daarom mondiaal de consumptie van die onreine en vaak exotische dieren verbieden.

Doen we daar gelijk dan ook maar de eveneens als onrein verklaarde varkens bij? Of eten we die nog even op tot na de volgende crisis, een varkenscrisis dan. Of beleven we liever eerst nog een paar rare, enge soorten varkenspest, voordat we dit serieus nemen?

En de koeien? Die zijn alleen bij de boeddhisten taboe. De ramp rond creutzfeldt-jakob of gekkekoeienziekte is uitgebleven. Misschien komt er ooit nog iets.

Want read my lips: die volgende pandemie komt er. Gegarandeerd.

En nog een, en nog een, net zolang we het met z’n allen hebben geleerd, net zoals dat van de ratten, de rioleringen en de hygiëne. Ooit…

Hoop

Is er hoop? Want van dit doenscenario wordt niemand vrolijk. Los van een eventuele aanpassing van het voedingsgedrag – niet erg waarschijnlijk op korte termijn – zie ik dat de wetenschap de virussen steeds effectiever op de hielen zit. De pest hebben we sinds de 19e eeuw (pas) onder controle, met dank aan die medische wetenschap. De Spaanse Griep die 100 jaar geleden tientallen miljoenen slechtoffers maakte, werd pas na de Tweede Wereldoorlog begrepen. Voor steeds meer ziektes (cholera, tbc, pest, difterie e.v.a.) zijn er nu wel vaccinaties. De tijd die tussen een nieuwe ziekte en een remedie zit, wordt steeds kleiner. Toch zit de wetenschap in de situatie dat ze moet re-ageren. Een meer pro-actieve rol zou waardevrij onderzoek kunnen zijn naar de consumptiepatronen en alle hoeken en gaten van onze globale samenleving.

Als de medische wetenschap dan tenminste gelijke tred kan houden met de toenemende complexiteit, globalisatie en interconnectiviteit, is er hoop. Dat vraagt wel een maatschappelijke en politieke of collectieve – keuze om daarvoor middelen vrij te maken. Maar dat is weer een ander verhaal.

Ewald Wagenaar

PS Zou de crisis minder dodelijk zijn als we de vooral 65-plussers en iedereen met hart- en luchtwegfalen hadden geïsoleerd en afgeschermd van de rest van de bevolking, in plaats van andersom? De Italiaanse piek in het dodental wordt volgens sommige deskundigen veroorzaakt door de grote ‘intergenerationale mobiliteit’, als verschillende generaties veel contact met elkaar hebben. Ook is het percentage ouderen in dat land hoger dan in andere EU-landen. Drie of vier generaties komen daar in het weekend bijeen om samen te zijn en te eten. Misschien is deze tribale en gezellige traditie niet zo handig nu. Opvallend is ook dat de meer afstandelijker Duitsers relatief véél meer officieel met het coronavirus besmette mensen hebben, maar ook aanzienlijk minder doden dan de andere landen van Europa.

En de voorlopige ‘winnaar’ in alert reageren op de virusdreiging is Taiwan: daar is er amper één inwoner overleden omdat de overheid – sinds de vele sars-doden enkele jaren geleden – wijzer is geworden en een heel alarmeringssysteem heeft waardoor het land al snel op slot ging na de eerste meldingen van ‘merkwaardige longziekte’ in China. Alert en rigoureus handelen, blijkt hier veel levens te hebben gespaard. Meer daarover.

Lees ook het andere artikel over corona en astrologie en de astrologische voorspelling daarover.