Bijzondere spirituele vrouwen – Het verhaal van Miriam en Mozes
In het oeroude bijbelse boek Exodus is er het verhaal van Mozes. Deze baby van eenvoudige ouders moest worden verstopt in een rieten mandje in de Nijl en wordt daar gevonden door de Egyptische koningin die het kind als prins en een vaan haar eigen kinderen opvoedde. Als Moses ouder is leidt hij als spiritueel leider een volk door een moeilijke tijd. Een hoofdrol in dit verhaal is weggelegd voor zijn zus Miriam. Het blijkt een archetypisch verhaal dat in diverse spirituele culturen terug komt door de eeuwen en ook kabbalistisch is te duiden.
Door Magda van de Ende
De geboorte van Mozes is ingebed in verhalen waarin vrouwen een cruciale rol spelen. Het is een natuurlijke context, waar niemand zich over zal verbazen. Vrouwen, zwangerschap en geboorte hangen nauw samen. Vrouwen steunen elkaar tijdens de hele cyclus van het leven.
Vroedvrouwen en klaagvrouwen zijn aan begin en einde van het leven vertrouwde figuren in veel culturen. Vrouwen delen tranen van vreugde en verdriet rond geboorte en dood. Zij wijden elkaar in in de geheimen van het leven, van de cycli van de maanstonden, de duur van menstruatie, periodes van vruchtbaarheid en onvruchtbaarheid.
Parallelle geboorteverhalen
Het is dan ook niet verwonderlijk dat dit geboorteverhaal van Miriam en Mozes mythologische paralellen heeft bij andere volkeren en culturen. Het is een archetypisch verhaal. Er bestaan veel overeenkomsten tussen het verhaal over de geboorte van Mozes en de legende van Sargon. Deze Sargon is de eerste Semitische koning en heerst rond 2300 vóór de gewone jaartelling. Zijn moeder is een eenvoudige vrouw die langs de rivier woont. Na de geboorte van haar zoon maakt ze een biezen mandje voor hem en ter bescherming tegen het water bedekt ze het met pek. Ze legt de baby erin en de stromende rivier voert het mandje naar de koninklijke tuinen. De tuinman aan het hof haalt hem uit het mandje. Godin Isjtar heeft hem lief, de vorst respecteert hem en zo kan hij later koning Sargon de eerste worden. Ark en kind zijn symbolen voor het begin van iets nieuws. Het water verwijst naar de voorbijgaande tijd.
Nakomelingen
De kleine Griekse god Zeus wordt door zijn moeder Rhea in veiligheid gebracht op de berg Ida, opdat haar man, Kronos, niet ook dit kind opeet. Kronos wil zijn machtspositie niet verliezen aan zijn nakomelingen en daarom verslindt hij al zijn kinderen. Kronos drukt de vliedende tijd uit, die alles verorbert dat niet gered wordt, ofwel niet boven een laag bewustzijn uitstijgt. Moeder Rhea brengt het kind Zeus in veiligheid, zoals Miriam zich bekommert om de omstandigheden rond de conceptie en bescherming van het kind Mozes. Nimfen zorgen voor Zeus en voeden hem met honing en melk, symbolen voor zoetheid, genade.
Verzachting
De Egyptische Isis ontsluiert mysteriën, ze reguleert de vruchtbaarheid, zij koppelt paren en beschermt het gezin. Zij heeft een bijzondere relatie met water, de oersubstantie waar het leven uit is ontstaan. Isis is vroedvrouw bij koninklijke geboortes, ze heerst over het water, ze gaat over varenden op rivier en zee. Zij haalt Osiris uit een kist die op de Nijl drijft, legt haar zoon Horus in een mandje van papyrus waarin ze hem verbergt voor de wraakzuchtige god Seth. De Griekse Artemis, evenals Miriam de eerstgeborene, staat haar moeder bij de geboorte van haar broer Apollo bij als vroedvrouw. Een van de namen van Artemis is Eileithyia, respectabele kracht, die verzachting brengt in het benauwde barensuur.
Miriams rol
Miriams rol is een archetypische, die ook in Isis uitdrukking vindt: ze houdt de wacht en ziet toe, ze spint de draden van het lot binnen het gebied van de natuur en de tijd. Ze omhult de ziel met haar sluier of vangt die in haar net totdat er een diep verlangen naar bevrijding ontstaat. Isis heeft tot taak sturend te zijn bij de verlossing van de ziel. Ze is aanwezig bij de geboorte van de ziel en schept omstandigheden die passen bij de ontwikkeling ervan. Ze kent het geheim van het scheppen van leven. Miriam blijkt de latente motiverende kracht van de evolutie.
Patrones
In Miriam zijn ook trekken te zien van Artemis, die de geboortepoort naar het leven bewaakt. Zowel Artemis als Hecate zijn goddelijke vroedvrouwen. De veelborstige, altijd voedende Artemis is patrones van geboorte en vruchtbaarheid. Hecate, afgeleid van de Egyptische vroedvrouw-godin Heqit of Heket, is een wijze matriarch. Ze is aanwezig in het huis van barende vrouwen. Het ritueel baden van moeder en kind in een rivier is een beeld dat bij de Griekse Hecate hoort.
Stroom
Het opsporen van vergelijkbare beelden in andere culturen dan de Hebreeuwse helpt om Miriam het reliëf te geven dat in Exodus ontbreekt. Het beeldend beschrijven van moederschap, baren, voedende borsten dat in omliggende culturen rijkelijk aanwezig is, is in de loop van de tijd verlegd naar de joodse god(snaam) JHVH, die een voedende moeder wordt met melkgevende borsten. El Chai Sjaddai, de godsnaam op de kabbalistische sefira jesod in Atziloet, kan ook vertaald worden als de El, de barmhartige, met borsten. Het beeld drukt de voedende stroom van leven uit. Meestal wordt het, naar de Septuagint, vertaald als almachtige. Machtig in de zin van krachtig in het voortdurende voeden, komt dichter bij de essentie van het woord dan almachtig, wat een sterke connotatie heeft met macht van heersen en overheersen. Jesod in de wereld van emanatie, Atziloet, is de kracht van rijkelijk vloeiende, meervoudige genade.
Besmetting
Sporen van legendes, onmiskenbaar ontleend aan omringende volkeren, worden in de oude bijbelverhalen en de midrasjiem geïntegreerd in de joodse traditie en gebruikt om het verhaal rijker te maken. Na de Babylonische ballingschap zijn sporen van oude goden/godinnen grotendeels uitgewist. Nieuwe goden werden streng geweerd uit angst voor besmetting met afgoderij. De nadruk diende te liggen op de metafysische aanwezigheid Gods.
Nimfen
Rond de geboorte van Mozes zijn er veel nimfen aanwezig. Vrouwen redden en verzorgen hem. Met elkaar vertonen deze vrouwen de trekken van verscheidene godinnen. Een godin is een aspect van het bewustzijn, een bijbelse vrouw ook. Zij koesteren de kiem van het hogere bewustzijn, van tiferet, de plaats die Mozes als principe van bewustzijn op de levensboom inneemt. Ze zijn de wachters die waken over de geboorte van bewustzijn. Ze zijn de bewuste, wakkere aspecten van de psyche die weet hebben van wat van waarde is, er zich mee kunnen verbinden omdat ze het (her)kennen.
Uit: Magda van der Ende, Zeg me, wie ben je, 10 bijbelse vrouwen en Kabbalah, Uitg. van Warven. ISBN 978 94 92421 74 6.
Meer informatie over Magda van de Ende: https://expeditie.antenna.nl/kabbala.html.
