Interview: Harcourt Klinefelter werkte naast Marten Luther King; de grootsheid van een enkele ziel

Op 4 april van dit jaar is het vijftig jaar geleden dat dr. Martin Luther King in Memphis werd vermoord. In 2015 heb ik Ds. Harcourt Klinefelter geinterviewd naar aanleiding van de gebeurtenissen die hij als naaste medewerker van dr. Martin Luther King meemaakte. Op Tweede Paasdag 2018 werd op DOC2 van de NPO de documentaire ‘In de Schaduw van King’ uitgezonden. Daarin gaat Klinefelter op bezoek bij de oude activisten van destijds en bezoekt hij plekken waar confrontaties met de politie plaatsvonden.

Door Jos Kester

Zo ook Montgomery, Alabama wat de eindbestemming was van een mars die dr. Martin Luther King begon met een paar honderd sympathisanten. De mars stond in het teken van stemrecht voor de zwarte bevolking. Deze dag, 7 maart 1965,  zou de geschiedenis ingaan als Bloody Sunday. Drie mensen stierven die dag door politiegeweld en meer dan vijftig mensen zouden ernstig gewond in het ziekenhuis belanden. Klinefelter, Amerikaan van geboorte, woont en werk al jaren in Nederland. Gemotiveerd door de beweging van dr. King zette hij hier in Nederland zijn werk voort en was betrokken bij veel vredes activiteiten in binnen- en buitenland.

Klinefelter raakte betrokken bij de geweldloze beweging van dr. King na de gebeurtenissen in Selma. Dr. King deed na die bloedige zondag een oproep aan blank en zwart om opnieuw te komen demonstreren.

Op 9 maart stond King opnieuw met honderden klaar om de mars te gaan houden, ondanks aandringen van president Johnson dat niet te doen en te wachten tot het mogelijk was de demonstranten bescherming te bieden door het leger. Dr. King ging wel en kwam opnieuw oog in oog te staan met lokale en staatspolitie. Vlak voor de politiemensen knielde hij, hief een gebed aan en liet zijn mensen terugkeren. Die avond werd de blanke dominee James Reeb door blanke mannen zo in elkaar geslagen dat hij twee dagen erna overleed. Het gaf Klinefelter de doorslag om zich bij de demonstranten aan te sluiten. Wat hij meenam was een draagbare bandrecorder waarmee hij gedurende de derde mars diverse interviews opnam van demonstranten.

Blijdschap versus angst

Op 21 maart ging die mars van start, maar nu onder de bescherming van het leger. Dit keer waren er geen honderden maar duizenden mensen, zwarten en blanken, die gevolg hadden gegeven aan de oproep van dr. King. Wat bij Klinefelter de meeste indruk maakte was de tegenstelling tussen de politiemensen en de demonstranten. Politiemensen die met zeer angstige gezichten naar die honderden mensen keken en daar tegenover demonstranten waar een blijdschap en spiritualiteit van uitging die hij nog nooit had ervaren en wat hij nooit maar zou vergeten. Het was vooral het zingen van aangepaste gospelliederen die zo indringend waren. Men zong uit volle borst: ‘I love everybody in my hart. I love dr. King, I love state troopers, I love the police, I love George Wallace (de gouverneur van Alabama). En wat ze zongen meenden ze en kwam recht uit hun harten.

Klinefelter: ‘Ik heb politiemensen zien huilen door wat ze daar meemaakten. Andrew Young (vriend van King en later o.a. burgemeester van Atlanta) zei: ‘Wij vochten niet, maar zongen ons naar de vrijheid. Met de interviews die ik had gemaakt ben ik naar dr. King gegaan en vroeg hem wat ik ermee moest doen. Hij zie dat ik naar Bill Stein moest, ook een vrijwilliger en PR-deskundige. Samen hebben we ervoor gezorgd dat de interviews via de telefoon landelijk over de radio uitgezonden werden. Dat waren mijn eerste acties in dienst van dr. King. Ik werd daarna verantwoordelijk voor alle speeches en preken van King.’

Klinefelter vertelt een anekdote over hoe King in het leven stond. Hij werd op een dag bij hem thuis gevraagd om de bandrecorder van de familie te maken. Coretta Scott, de vrouw van dr. King, vroeg hem of hij wilde blijven eten. Toen King later thuiskwam zei Klinefelter tegen hem: dr. King, ik voel me niet waardig genoeg om met u aan een tafel te zitten en het avondmaal te gebruiken. Waarop King zei: ‘Harcourt, je dwingt mij nu om een zeer lange preek af te steken over hoe ieder mens gelijk is.’ Dat was Martin Luther King, niet alleen een man die volledig dit principe leefde, maar ook een man met veel humor.

Verdraagzaamheid

Dr. King had Klinefelter gevraagd zijn studie aan Yale af te maken. ‘Anders komt er nooit meer wat van.’ In dat jaar werd dr. King vermoord door James Earl Ray. Over deze moord doen, net zoals die over John en Robert Kennedy en Malcom X vele verhalen de ronde en men vraagt zich af of hun moordenaars alleen handelden. Klinefelter antwoordt op mijn vraag wat hij van die verhalen vindt: ‘Wij moeten niet de vraag stellen wie hem heeft vermoord, maar wat hem heeft vermoord? En wat hem heeft vermoord is het menselijk vermogen een diepe haat te voelen jegens zijn medemens. Dr. King sprak daarentegen over liefde en verdraagzaamheid. Hij geloofde daar heilig in. Klinefelter haalt een speech aan van dr. King waaruit zijn liefde blijkt voor zijn medemens, maar ook om zijn medemens te motiveren goed te doen. Dit is de zogenaamde ‘Drum Major Instinct-speech’. King sprak deze speech uit op 4 februari 1968 en waarin hij zijn gehoor vroeg om grootheid na te streven en dat te doen vanuit dienstbaarheid en liefde. Deze speech werd ook uitgezonden tijdens de herdenkingsdienst van dr. King.

Klinefelter over deze toespraak: ‘In die toespraak zegt dr. King dat het in essentie onze grote taak in het leven is ons ego te transformeren, door een heroriëntering van onze verlangens, weg van egoïstische doelen, richting onze spirituele groei en dienstbaarheid aan anderen. Hij zegt in die speech dat voordat we anderen om hun egoïsme veroordelen, we eerst kalm en eerlijk naar onszelf moeten kijken. En dat we dan zullen ontdekken dat we diezelfde fundamentele verlangens naar erkenning en belangrijkheid hebben. We willen allemaal belangrijk zijn, willen ons allemaal van anderen onderscheiden, willen ons allemaal boven de ander verheffen en willen allemaal de parade leiden. En dit is een juist instinct, als je het niet vervormt en het verdraait. Houd die behoefte vast te voelen belangrijk te willen zijn. Houd die behoefte vast de eerste te willen zijn. Maar bovenal zou ik willen dat je de eerste in liefde bent. Ik wil dat je eerste bent in morele voortreffelijkheid. Ik wil dat je eerste bent in vrijgevigheid. Als je belangrijk wilt zijn, prachtig. Als je erkenning wilt krijgen, prachtig. Als je voornaam wilt zijn, prachtig. Maar erken ook dat hij die de grootste onder u is, uw dienaar is. Dit is een nieuwe definitie van grootheid. Laten we allemaal echt groot willen zijn, zodat ons leven een zegen is voor de wereld.’

Mandela

Het is even stil als Harcourt Klinefelter deze woorden heeft herhaald. En ze doen me denken aan de speech van een andere grote leider: Nelson Mandala.

Ik vraag hem waarom King niet is gestopt toen hij zijn belangrijkste doelen had behaald: gelijke burgerrechten een nieuwe kieswet. Was het een verkeerde keuze om door te gaan?

Klinefelter: ‘Nee. King was een profeet. Hij kon niet anders dan het onrecht dat hij zag aankaarten. Naast het onrecht dat de zwarte bevolking ten deel viel in die jaren was er nog veel meer waar hij groot onrecht zag. Zoals de oorlog in Vietnam waar onevenredig veel zwarte soldaten de dood vonden. Daarnaast de armoede in vooral de grote steden. Dus startte hij in 1967 de ‘Poor People’s Campaign’ en pleitte hij ervoor de uitgaven voor de oorlog in Vietnam te besteden aan een basisinkomen voor iedereen. Hij haalde hiermee de grote woede van de FBI in de persoon van J. Edgar Hoover en president Johnson op zijn  hals.’

En hoe ging hij om met alle slachtoffers en de doodsbedreigingen die hij zelf bijna dagelijks kreeg?

‘Een van de favoriete uitspraken van dr. King was: Onschuldig lijden is verlossend.Omdaar aan toe te voegen: Wij weten dat voor wie God liefheeft, voor wie geroepen is gelijk zijn voornemen, alle dingen meewerken ten goede. (Rom. 8:28) Dit betekende niet dat alles wat er gebeurde goed was en ook niet dat als je in God gelooft alles goed zal komen. Met dr. King had iedereen de vaste overtuiging dat ook als we gewond zouden raken of zelfs gedood, dat dit een positief effect zou hebben. Ik heb een jong meisje van 19 tijdens de mars naar Montgomery horen zeggen: ‘Ik ben niet bang te sterven als dat onze beweging helpt.’ Die spirit had iedereen. Als je naar alle soldaten kijkt die naar Vietnam werden gestuurd om verandering te brengen, dan is de enige conclusie die je kunt trekken dat die miljoenen jonge mannen voor niets zijn gestorven. King en ook Gandhi hebben met hun geweldloosheid voor echte verandering in de wereld gezorgd.  En die verandering die toen in gang is gezet werkt nog steeds door.’

Bent u zelf nooit bang geweest dat u hetzelfde zou overkomen als James Reeb? Vermoord te worden door blanken die zeggen dat ze witte negers nog meer haten dan zwarten?

“Ik voelde – en ik niet alleen – een innerlijk licht of de heilige geest in me. Maakt niet uit hoe je dat noemt. Maar dat iets in ons, dat licht, maakte dat wij alles konden verdragen. En dat was sterker dan de honderden geweren die op ons werden gericht. Dus nee, daar was ik niet bang voor.’

En hoe kijkt u naar deze tijd?

‘Als je vijftig jaar gelden zou hebben gezegd dat in Zuid-Afrika er een omwenteling zou komen zonder bloedvergieten en Nelson Mandela daar president zou worden, dat de Berlijnse Muur zonder slag of stoot zou omvallen, de Sovjet Unie zou ophouden te bestaan zonder oorlog en dat de gekleurde Barack Obama de 44^e president van de Verenigde Staten zou worden, zouden ze je in een dwangbuis hebben gestopt en afgevoerd. Zo somber is het dus niet als je kijkt naar de tijdspanne waarin deze ontwikkelingen hebben plaatsgevonden. En zoals ik al zei: zijn erfenis werkt nog steeds door.’

Dat dit inderdaad zo is blijkt uit de toespraak die president Obama gaf op 7 maart jl. tijdens de herdenking van de gebeurtenissen in Selma, een hartverwarmend presidentieel eerbetoon aan de moed van dr. King in 1965 dat op youtube.com is te zien.

Door Jos Kester

Op de foto:

Harcourt Klinefelter (rechts) vergezelde dr. Martin Luther King (links) in de jaren zestig tijdens zijn acties tegen onrecht en rassenongelijkheid.