‘Bewustzijn is onafhankelijk van de hersenen’

Dr. Pim van Lommel spreekt op het congres over spirituele crisis

Hij stak zijn nek uit in zijn ‘wereldje’. Als cardioloog onderzocht hij honderden mensen die een bijna-dood-ervaring (BDE) hadden en schreef er een bestseller over, ‘Eindeloos bewustzijn’, waarvan er al 135.000 stuks zijn verkocht. Strekking: het bewustzijn heeft geen hersens nodig. Het wetenschappelijke wereldbeeld wankelt sindsdien. Waardoor mensen met een BDE straks misschien beter psychisch worden ondersteund.

In 2007 publiceerde dr. Pim van Lommel ‘Eindeloos Bewustzijn’ waarin hij verslag doet van het onderzoek onder 344 BDE’ers. De ervaringen van deze mensen bleken namelijk opvallend veel overeenkomsten te vertonen. De verschijning van het boek was een mijlpaal voor Van Lommel die al in 1969 als cardioloog in opleiding met bijna-dood in de praktijk te maken kreeg. Het zou echter tot 1986 duren voor hij er iets mee zou gaan doen. Toen las Van Lommel een boek van medicus en psychiater George Ritchie die een BDE had gehad. Van Lommel begon met vragen te stellen aan zijn eigen patiënten. Dit leidde uiteindelijk tot een groot opgezet langetermijnonderzoek naar de ervaringen van honderden BDE’ers, een publicatie erover in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift ‘The Lancet’ en het boek ‘Eindeloos bewustzijn’, dat intussen in diverse talen is verschenen.
‘Een BDE is een bijzondere bewustzijnstoestand’, schrijft Van Lommel. Tijdens een BDE wordt een verruimd bewustzijn ervaren, met helder denken, emoties, herinneringen vanaf de vroegste jeugd en toekomstbeelden, en met de mogelijkheid van waarnemen vanuit een positie buiten en boven het lichaam. Wat tijdens de BDE wordt ervaren lijkt een veel groter werkelijkheids- en waarheidsgehalte te hebben dan tijdens het (dagelijkse) waakbewustzijn.
In menig opzicht lijkt een BDE op een spirituele verlichtingservaring. Het verschil is echter dat de persoon spiritueel dan meestal naar zo’n moment is toegegroeid, door bijvoorbeeld meditatie of een spiritueel bewustwordingsproces. Ook dan is er net als bij een BDE sprake van een intense ervaring en een verruiming van het bewustzijn. Van Lommel wijst in het boek op het aspect non-lokaliteit: een ervaring is niet gebonden aan tijd of plaats. Dat wil concreet zeggen dat heden, verleden en toekomst zich gelijktijdig kunnen voordoen, evenals het op verschillende plaatsen tegelijkertijd aanwezig zijn, wat zich ook bij uittredingen voordoet; het lichaam is in de ene kamer en het bewustzijn – en de waarneming – in een andere kamer of zelfs buiten het gebouw. Het bewustzijn opereert lichaamsonafhankelijk. In tal van spirituele, esoterische en mystieke tradities wordt hiervan al honderden jaren verslag gedaan. En ook vanuit de kwantummechanica is intussen non-lokaliteit een ingeburgerd begrip. Wetenschap en spiritualiteit gaan elkaar steeds meer verstaan en ze delen zelfs begrippen.

Enthousiast
‘Ik geloof niet dat het bewustzijn iets is dat boven het lichaam uitstijgt. Het is continu buiten en vaak ín het lichaam aanwezig’, schrijft Van Lommel. In zijn boek stelt hij het materialistische mensbeeld ter discussie waarin het bewustzijn een functie zou zijn van de hersenen. Hij stelt dat de hersenen eerder een soort ‘ontvangststation’ zijn om (een deel van) het overal en altijd aanwezige bewustzijn op te vangen, precies zoals een televisie een signaal vertaalt naar beeld en geluid. De televisie (het brein) produceert dus niets zelf, maar zorgt voor de weergave van een extern signaal dat afkomstig is van een overal en altijd aanwezig bewustzijn.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen uit het ‘spirituele wereldje’ bijzonder enthousiast zijn over deze – vanuit de wetenschap bezien nieuwe – mensvisie. En dat er vanuit de hardcore wetenschap – die een materialistisch mensbeeld aanhangt – afwijzend op wordt gereageerd. Door dr. Swaab bijvoorbeeld die Van Lommel uiterst onelegant in publicaties persoonlijk probeert te diskwalificeren omdat het Swaab ontbreekt aan de adequate tegenargumenten. De waarnemingen en conclusies van Van Lommel zijn wetenschappelijk, degelijk en onderbouwd. De uitkomsten van het onderzoek dwingen de wetenschap tot een nieuw mensbeeld. Gelukkig vergaat het Van Lommel niet zoals veel andere ‘profeten’ in hun tijd, maar krijgt hij een breed podium op congressen – ook wetenschappelijke – om te vertellen wat hij heeft ontdekt.
Tijdens het congres over ‘spirituele crisis’ zal hij BDE belichten als een spirituele ervaring. ‘Alles is één. Bij mensen met een BDE verdwijnt de angst voor de dood, er is toenemend gevoel van liefde en acceptatie, een hogere gevoeligheid, ook voor het ontvangen van informatie van anderen. Dat is volstrekt verwarrend voor hen! Een overweldigende ervaring! Vijftig procent raakt in een echtscheiding en velen raken door de BDE vrienden kwijt. BDE’ers komen in een isolement. Anderen krijgen last van heimweegevoelens; ze willen terug naar wat ze hebben ervaren tijdens de BDE.’

Het klinkt traumatisch…
‘Een BDE is een zeer ingrijpende ervaring. Het wereldbeeld gaat voor menigeen op z’n kop. In het westen is het een traumatiserende ervaring, in India feliciteert men je, bij wijze van spreken.’

Wat is je boodschap?
‘Dat de acceptatie van die ervaring belangrijk is en dat deze goed moet worden geïntegreerd. Er zijn intussen duizenden verhalen over de hele wereld. Kijk maar op mijn site www.pimvanlommel.nl en die van de Stichting Merkawah, www.merkawah.nl. Hulpverleners en mensen in de zorg zouden dit moeten weten.’

Hoe?
‘Dat er héél veel meer aandacht voor komt. Dat schiet nog tekort. Meer artikelen over BDE en bijzondere bewustzijnservaringen waarin duidelijk wordt dat het geen onzin is. De individuele zorg is nog gebaseerd op een biologisch en materialistisch mensbeeld. Een groot deel van de bevolking is religieus of spiritueel actief. Echter 93 procent van Westerse wetenschappers is agnost. Dus: entameren van veranderingen in de zorg, lobby etc. Veranderingen komen uit mensen zelf, we kunnen het alleen maar aanbieden op dit moment, zoals deelnemen aan congressen en de verspreiding van het boek.’

Wat vind je van die persoonlijke aanvallen op jou door dr. Swaab?
‘Hij valt mij in mijn rol als boodschapper aan. Hij scheldt. Hij kan niet veel anders, want het is nu bewezen dat hersenen het bewustzijn niet produceren. Het is zijn angst voor het dreigende verlies van zijn wereldbeeld. Het materialistische concept valt uiteen. Door de angst staan ze niet meer open voor het nieuwe, zoals dat in de wetenschap wél hoort: vragen stellen en met een open geest dingen onderzoeken. Ik heb wel moeite met dat schelden…’

Wetenschap kan ook beperkend zijn…
‘De werkelijkheid is niet kenbaar. Iedere definiëring is per definitie mis. Bewustzijn reduceert objectiviteit. Taal is ook reductionistisch, erg beperkend. Toch is er gelukkig iets aan het veranderen in de wetenschap. Aboriginals communiceren ook allang non-verbaal en over grote afstand. Ik denk dat binnen twintig jaar de psychiatrie op z’n kop gaat en de praktijk er daar totaal anders uit zal zien.’

Ben je zelf religieus of spiritueel opgevoed?
‘Nee, ik ben agnostisch opgevoed. Mijn vader was neuroloog. Het was mijn wetenschappelijke nieuwsgierigheid naar wat ik in mijn praktijk als cardioloog tegenkwam die me tot het onderzoeken bracht. En toen ik de boeken van Moody en Ritchie las, die beiden als wetenschappers een BDE hadden gehad, begon ik zelf in mijn omgeving vragen te stellen. Op een gegeven moment werd ik ook persoonlijk geraakt door die BDE-verhalen. En dat raakte mijn eigen vragen naar wie ik ten diepste ben.’

Heeft het onderzoek en het onderwerp jou veranderd?
‘Ja ik ben rationeel opgegroeid. Door dit onderzoek kwam er een ander aspect bij: het gaat om zingeving, het waarom der dingen. Het is vaak moeilijk om dit onder woorden te brengen. Innerlijk gaat het om een weten en aanvoelen. Voor mij is de natuur daarbij belangrijk. Er is bij mij een gevoel, een besef, dat ik één met de natuur ben. Dat ervaar ik goed in de stilte. Ik heb normaal ook geen muziek aan, behalve in de auto onderweg. Door het onderzoek ben ik in contact gekomen met een stuk in mijzelf dat in ieder ander mens ook zit.’

En je eigen visie op bewustzijn?
‘Los van wat ik al in het boek schrijf over het waak-, droom- en het hoogste non-lokale bewustzijn dat vele namen heeft, onderscheid ik het ego en het hogere bewustzijn. Het hogere zelf stijgt uit boven het ego. Alles is bewustzijn. Het verschil met informatie is dat bewustzijn vormgevend is.’

Meer info: www.pimvanlommel.nl; www.merkawah.nl; boek Pim van Lommel, ‘Eindeloos bewustzijn’; George Ritchie, ‘Terugkeer uit de dood’; Raymond Moody, ‘Leven na dit leven’.

Pim van Lommel sprak op 15 september 2012 tijdens het tweedaagse congres ‘Consciousness in crisis’ op de universiteit in Leiden. Op 16 september werd het congres vervolgd in het Internationaal Theosofisch Centrum in Naarden. Info: www.parapsy.nl of tel. 030-2314282.

___________________

Onderzoek naar BDE
In de ongesubsidieerde langetermijnstudie naar BDE werden 344 patiënten met in totaal 509 succesvolle reanimaties onderzocht. Deze mensen waren klinisch dood geweest. Ze hadden een hartstilstand gehad en werden er kort daarna, na twee jaar en na acht jaar geïnterviewd over hun  ervaringen en hun levensveranderingen. Er was een controlegroep die geen BDE had gehad maar wel een hartstilstand had overleefd. Maar liefst 18 procent van alle mensen met een hartstilstand uit het onderzoek bleek in meer of mindere mate een herinnering te hebben aan hun ervaring van een verhoogd bewustzijn tijdens de periode van bewusteloosheid, variërend van ‘enige herinnering’ (6 procent) tot ‘zeer diepe BDE’ (2 procent).
Op een totaal van zo’n 40.000 keer dat er iemand in ons land een hartstilstand krijgt, waarvan ca tweederde (68 procent) overlijdt, blijven er ruim 27 duizend leven, waarvan er dan 18 procent (oftewel bijna 5 duizend mensen!) per jaar dus vermoedelijk een BDE hebben.
Deze mensen ervaren in meer of mindere mate het besef dood te zijn (50% van de gevallen), positieve emoties (56%), er is een ontmoeting van vrienden en familie (32%), ze bewegen door een tunnel (31%), er is een waarneming van een ‘hemels landschap’ (29%, ze hebben een uittredingservaring (24%), er is een communicatie met ‘het licht’ (23%), er is een waarneming van kleuren (23%), sommigen (13%) hebben een levensterugblik en/of een ervaring van een grens (8%).
Ook werd onderzoek gedaan naar de oorzaken van de BDE. Maar welke factoren ook werden onderzocht (van de duur van de hartstilstand en medicatie tot godsdienst en opleiding), géén van deze bleek van invloed te zijn op het ontstaan van BDE. Ook bleek een BDE niet verklaard te kunnen worden vanuit een lichamelijke oorzaak, zoals zuurstoftekort.
In het algemeen gold dat patiënten die een BDE hadden, net als degenen zonder BDE, acht jaar na de overleefde hartstilstand in veel opzichten zijn veranderd, met meer belangstelling voor natuur en milieu en voor sociale rechtvaardigheid, dat zij meer liefde en gevoelens tonen, hulpvaardiger zijn en meer betrokken zijn bij het gezinsleven. Degenen met een BDE hadden echter wel een sterker geloof in een persoonlijk voortbestaan na de dood, een toename van belangstelling voor spiritualiteit en zingevingsvraagstukken, evenals een toename van acceptatie en liefde voor zichzelf en anderen. Ook is er bij hen een toename in waardering van dagelijkse dingen en minder interesse in bezit en macht (bron: ‘Pim van Lommel, ‘Eindeloos bewustzijn’).