De oerkracht van het ritme

Het leven is onverbiddelijk ritmisch. Met veel moeite en ingewikkelde experimenten komen hedendaagse wetenschappers uit verschillende disciplines tot deze conclusie. Een conclusie die de mensen uit de oudheid al hadden getrokken op basis van directe ervaring. Ritme drijft de planeten in hun banen voort en de foetus in haar groei. Ritme bepaalt de cyclus van de aarde en de cycli van onze emoties. Onze voorouders kenden de helende en transformerende kracht van het ritme. Niet voor niets speelde de drum een sleutelrol in hun rituelen. Hun kennis van de kracht van het ritme leeft voort, onderhuids en ondergronds, zo ontdekten Layne Redmond en Linda Wormhoudt.

Begin jaren tachtig van de vorige eeuw kreeg de Amerikaanse kunstenares Layne Redmond bij toeval een framedrum in handen. Geïntrigeerd door wat de drum in haar losmaakte, verdiepte zij zich in de verschillende stijlen van framedrummen en haar geschiedenis. Ze ontdekte dat gedurende duizenden en duizenden jaren mensen in de mediterrane wereld de Grote Godin vereerden en dat zij wisten dat de kosmos één grote ritmische dans uitvoert. Deze dans is onder meer terug vinden in de seizoenen die elkaar opvolgen, de cycli van de maan, de groei en vruchtvorming van de gewassen, het leven van de mensen. Priesteressen van de godinnen wisten precies hoe ze de drum konden gebruiken bij hun spirituele praktijken. Zij wisten welke ritmes het leven in versgeplante zaden stimuleerden, welke geboorten vergemakkelijkten, welke de extatische trance van spirituele transcendentie teweegbrachten. Geleid door de slag van de drum konden de heilige drummers hun bewustzijn veranderen wanneer ze dat wilden om zo te reizen door de drie werelden van de godin: de hemel, de aarde en de onderwereld.
Met enkele cursisten vormde Layne The Mob of Angels. Ofschoon hun rituele activiteiten zich op natuurlijke wijze schenen te ontwikkelen vanuit het drummen, ontdekte ze verbazingwekkende parallellen met de godinnenverering. De rituele processies die de Mob uitvoerde, vond ze terug op de muren van de tempel van Hathor in Dendera. In sommige van de rituelen knielde ze bij het spelen van de framedrum. Later vond ze oude afbeeldingen van Anat en Hathor die knielend hun framedrum bespelen. En net zoals in het verleden zorgden de collectieve rituelen voor een versterking van de onderlinge band door de mensen te verbinden met de ritmische bron van hun wezen.

Hemisferische synchronisatie
Neurologische studies naar het functioneren van ons brein geven aan dat drummen en andere spirituele praktijken van onze voorouders inderdaad een transformatie van het gewone bewustzijn teweeg kunnen brengen.
De rechterhersenhelft is het creatieve centrum met het visuele, auditieve en emotionele geheugen. Deze hersenhelft verwerkt informatie op holistische en intuïtieve wijze afgaand op patronen van herkenning. De linker is de bestuurder, de ratio. Deze gaat te werk op logische, analytische, verbale en sequentiële wijze. Inkomende informatie wordt geïdentificeerd, geclassificeerd en verklaard. Tijdens het gewone bewustzijn domineert hetzij de linker-, hetzij de rechterhersenhelft in cycli die duren van dertig minuten tot ongeveer drie uur. We wisselen van de ene naar de andere kant afhankelijk van de vaardigheden die we nodig hebben.
Niet alleen opereren onze hersenhelften op verschillende wijze, zij doen dat ook in een verschillend ritme. De rechterhersenhelft kan alfagolven produceren, terwijl de linker in een bètastaat is. Ook kunnen de beide hersenhelften hetzelfde type hersengolven produceren, maar dan lopen ze niet per se synchroon. Echter, in een staat van intensieve creativiteit of diepe meditatie of onder de invloed van ritmisch geluid, gaan beide hersenhelften over tot hetzelfde, gesynchroniseerde ritme. Dit wordt hemisferische synchronisatie genoemd.
Wanneer de ritmen van de twee hersenhelften synchroon zijn, is er sprake van een gevoel van helderheid en verhoogd bewustzijn. Gevoelens van zelfbewustzijn en afgescheiden zijn vallen weg. Het individu is in staat gelijktijdig van beide hersenhelften gebruik te maken. Hemisferische synchronisatie op alfaniveau kan leiden tot gevoelens van euforie, verhoogde mentale kracht en intense creativiteit. Dit kan de neurologische basis van hogere staten van bewustzijn zijn.
Veel oude religieuze praktijken schijnen te zijn ontstaan in pogingen om de transcendente ervaringen van hemisferische synchronisatie op te roepen. Ritmisch zingen terwijl men kijkt naar geometrische figuren, zoals de tantrische combinatie van mantra en yantra, vergemakkelijkt synchronisatie door gelijktijdig de verbale vaardigheden van de ene hersenhelft en de visuele vaardigheden van de andere hersenhelft in te zetten.
Omdat elke hersenhelft de motoriek van een helft van het lichaam bestuurt, kan ritmisch bewegen ook synchronisatie bewerkstelligen. Ritmisch dansen, vergezeld van muziek en zang, was een integraal aspect van de prechristelijke religieuze ervaringen, die de danser vaak in een tranceachtige staat van extase bracht.

Altan staat op en trekt mij mee, naar de kring van de ouderen. “Doe je ogen dicht en dans”, lacht hij uitnodigend. Dan pakt het geluid van de trommels hem en neemt hem over.
Een eeuwigdurend moment blijf ik stil staan. Ik hoor het doomdoom van de trommels en sluit mijn ogen. Als vanzelf gaat mijn linkerarm omhoog en zetten mijn voeten de eerste stap – wiebelig en ongemakkelijk. Even voel ik paniek, hoog in mijn hart, kruipend naar mijn keel, maar dan voelt mijn lichaam alsof het niet meer van mij is.
Doomdoom – en de hoge jammerklacht van een zurna
Wervelend mijn armen
Rond, rond, de cirkel
En het nu vertrouwde trancegevoel overspoelt mij.

Ik dans in een verblindend licht. Ergens voel ik nog de hitte van het kampvuur en de aanwezigheid van de andere dansende mensen, die monotoon zingen, in een taal die ik wel en niet begrijp. Maar ik begrijp de energie, de overgave. En ik zie nu andere gestalten in een witte zachte nevel, gedaanten met grote vleugels, uitgespreid. De beelden vallen samen en engelen dansen met mensen. Een oudere vrouw wordt opgetild door een gevleugelde reus, die haar omhelst met albastkleurige sterke armen. De vrouw leunt met haar hoofd tegen zijn engelenschouder, hij wiegt haar en kust haar gerimpelde wang. Een oudere man komt los van de grond als een engel hem optilt, hem meetrekt in een spiraalvorm zo mooi dat ik er geen woorden voor zou kunnen vinden als ik dat zou willen. Vleugels overal, uitgespreid, de verenpracht in alle schakeringen wit en pastel. Nu snap ik waarom de gewaden van de beroemde derwisjen wit zijn, als verborgen symbool voor deze engelen, die de mensen tijdens de dans optillen en meenemen naar een andere dimensie, een tussenpoort, een wereld tussen werelden. In die dimensie ben je niet oud meer, niet ziek, ervaar je alleen de gelukzaligheid. In die dimensie dans je in de liefhebbende armen van een engel.

In het Koerdistan van de jaren zeventig maakte Linda Wormhoudt zo kennis met de semah, een rituele dans uit de alevitische cultuur en religie. Deze wordt vrijwel uitsluitend uitgevoerd op cems, religieuze bijeenkomsten waaraan alevitische mannen en vrouwen deelnemen. Nog vele dagen kon zij teren op de energie die de dans had losgemaakt. Later speelt de drum op een heel andere manier een belangrijke rol. Samen met haar man Altan logeert ze bij zijn oom, een van de laatste vogelsjamanen. Op een dag neemt deze haar mee naar een rotsplateau in de buurt van het Vanmeer, plaats van handeling van vele luchtbegrafenissen. Twee gieren komen aanvliegen. Oom geeft Linda een hoofdtooi die ze moet opzetten en hij pakt haar trommel, die ze eerder van zigeuners had gekregen, en zegt dat zij op zoek moet gaan. De eerste slagen klinken…

Wat moet ik doen? Wat moet ik zoeken? Waarom zit ik hier? Waarom stoort het mij dat ik niets zie? Mijn geest besluit een ander zintuig in te zetten. Als vanzelf gaan mijn armen omhoog en mijn handen voelen niets. Ja, toch wel – de luchtstroom roert mijn handen. Mijn handen zoeken, maar hier woont alleen maar lucht.
Terwijl ik luister naar het geluid van de trommel, mijn trommel, haal ik adem, diep, om de angst die naar voren komt vanuit mijn binnenste te vermoorden.

Weer in contact
Drummen is misschien wel de meest effectieve manier om hersengolven te synchroniseren. Andrew Neher heeft in een serie experimenten aangetoond, dat het ritme van de drum werkt als een auditief sturingsmechanisme dat in staat is de persoonlijke hersengolven in alfa- of thètastaat te brengen. Onze cultuur hecht grote waarde aan de functies van de linkerhersenhelft en heeft deze geassocieerd met mannelijke kenmerken. Dit heeft ertoe geleid dat mannen wordt geleerd om toch vooral die linkerhersenhelft te ontwikkelen. De functies van de rechterhersenhelft zijn daardoor benoemd tot inferieure vrouwelijke kenmerken, waardoor de helft van ons wordt afgesplitst en als minderwaardig aangemerkt. In het streven de linkerhersenhelft te ontwikkelen, hebben we de potentie van de rechterhersenhelft verwaarloosd en ook de technieken om beide te synchroniseren vergeten. Mensen als Layne en Linda brengen ons weer in contact met die technieken, met die oeroude kracht van het ritme en daarmee met onszelf en Alles Wat Is.

Literatuur:
‘En de drummers waren vrouwen – een spirituele geschiedenis van het ritme’, Layne Redmond, ISBN 9789077408971, A3 boeken

‘Nephilim – kind van de wegen deel 1’, Linda Wormhoudt, ISBN 9789077408964, A3 boeken

Onder de titel ‘Ritme en stem – instrumenten van de ziel’ organiseert A3 boeken een serie van acht zondagen (september 2012 – mei 2013), www.A3boeken.nl