Eeuwigdurende zoektocht naar ultieme antwoorden

De zoeker baande zich een weg door het bos om een beroemde yogi te vinden. Uiteindelijk kwam hij aan bij de mediterende kluizenaar en ging voor hem zitten.

Na een tijdje zei de bezoeker, in een poging de meester te beproeven: ‘Is dit een vraag?’

En de yogi antwoordde: ‘Als dat een vraag is, dan is dit een antwoord.’

Door Steven Harrison

Onze zoektocht naar begrijpen is al duizenden jaren gedefinieerd als een almaar uitdijend bouwwerk van steeds meer en steeds complexere concepten. Al vanaf het begin van de geschiedschrijving hebben we vragen gesteld die de ons omringende natuurlijke wereld in ons opriep. Net als vragen over de toenemende ingewikkeldheid van de sociale structuur die wij als mensen hebben geschapen. We hebben de uitbreiding van ons begrijpen en de eeuwigdurende zoektocht naar de ultieme antwoorden tot mythologische vormen verheven. Alsof we in staat zouden zijn om de ultieme vragen te stellen. Wat we in deze mythische zoektocht niet konden voorzien, is dat ons begrip zijn plafond zou bereiken. Het begrijpen zelf, en niet slechts de inhoud ervan, moet een transformatie ondergaan. Er kan zich een geheel nieuwe vorm van begrijpen voordoen met de verschuiving van de ene toestand van menselijk potentieel naar de andere. Je kan het vergelijken met een uitdijende ruimte die in een zwart gat ineenstort en tevoorschijn komt in een nieuw universum. Als dit gebeurt, heeft het begrip dat we hadden geen enkele weerslag op de volledig nieuwe vorm van kennis die verschijnt, en wat we nu weten, is ons niet van nut in wat er volgt.

Onoorzakelijkheid

Het begrijpen dat we zijn gaan erkennen als kennis, of het nu betrekking heeft op de materiële wereld of op de wereld van concepten, kan niet méér weten dan waar het toe in staat is. We zijn individueel en collectief beperkt in ons begripsvermogen door de aard van het begrijpen zelf. We kunnen onze hersenen en die van onze kinderen trainen in het opslaan van steeds maar toenemende hoeveelheden informatie, vanaf de eerste groeiperiode tot aan de dood; we kunnen al buiten het bevattingsvermogen van onze hersens treden door computers te gebruiken met snelheden die slechts op moleculair niveau mogelijk zijn, maar uiteindelijk stuiten we toch op de beperking van het gekende.

Kunnen we het einde van het tijdperk van de rede onder ogen zien, de beperkingen van de wetenschap, de grote finale van het verzamelen en vergelijken, en van de verwisselingen van categorie en nut? Kunnen we onze mythische religies, onze feilbare spiritualiteit en onze onsamenhangende filosofische vragen helpen ontbinden? Kunnen we de begrenzingen van ons begrip begrijpen?

Dat doen is oog in oog staan met een ontmaskerd universum, met juist die krachten die we probeerden te vermijden door het construeren van onze uitgebreide virtuele begrippenwereld. We zijn zo diep ondergedoken in de werkingen van de wereld dat we op de bodem zijn aangeland van ons wereldbeeld van een universum als uurwerk.

Daarmee verschijnt een nieuw paradigma, een van een universum zonder oorzakelijkheid. Newtoniaanse natuurkundigen maken ruim baan voor de kwantumfysica, maar wat hebben we eigenlijk aan de kwantumrealiteit? Onoorzakelijkheid brengt een onherkenbare wereld met zich mee, waar kwaliteiten als betekenis, doel en andere te onderscheiden hoedanigheden niet meer gelden. Met oorzaak en gevolg kunnen we ons verheugen in de diepe vreugde van het begrijpen, waaruit we een betekenisvol leven kunnen opbouwen, zelfingenomen als we zijn met onze kennis.

We hebben van de appel gegeten en hoewel dat ons het paradijs heeft gekost, ondervinden we de verdoving van de kennis, dus we voelen het verlies niet. Maar als de narcose uitgewerkt raakt, worden we, in het aangezicht van wat het niet is, overweldigd door de trivialiteit van onze kennis. Wat het niet is, is totaliteit – een integrale kennis die door ons begrip niet kan worden bevat, en niet kan worden benaderd door middel van onze gekende werkelijkheid van tijd, plaats, oorzaak en betekenis.

Transformatie

Ons begrip voert ons naar het eind van elk van deze aspecten en daarmee naar het eind van het door het verlies van deze vertrouwde realiteiten getransformeerde zelf. Dit uitdoven van het gekende suggereert een totaal andere modaliteit; eentje die uit de as van ons begrip verrijst, maar niet kan worden gekarakteriseerd als iets wat we begrijpen.

Wat is het dat verrijst, wat is het dat we leven in het werkelijke en niet in het ingebeelde? Zijn we bereid om de gedachteconstructies van ons leven te plaatsen in het vuur van de transformatie – de alchemistische smeltoven die vernietigt, zuivert, vermengt, transformeert en creëert?

Het lijkt onmogelijk om deze vragen in woorden te verkennen. In het benoemen van die onmogelijkheid ligt de uitnodiging aan jou om de eveneens onmogelijke taak op je te nemen om de woorden op een nieuwe manier te proeven – om niet op zoek te gaan naar inhoud, informatie of kennis, want die zul je hier zeker niet vinden.

Bij het onderzoeken van onoorzakelijkheid is het nutteloos om te zoeken naar logische consistentie of empirische rederingen. Wat uitgedrukt wordt, kun je beter tot je nemen als een beweging van co-creativiteit – een katalysator voor transformatie die niet het gevolg is van woorden of van een dialoog tussen schrijver en lezer, maar van het volledige loslaten van alles wat was voor wat er dan volgt.

Uit: ‘What’s next after now? Post Spirituality and the creative life’, van Steven Harrison. Vertaling Wilma Wedman.