Het vijfde element

De quint-essence

Alle mysteriescholen kennen vijf elementen in plaats van de vier waar wij het in onze Westerse cultuur mee moeten doen. Het vijfde element is echter een verrassende oplossing voor de patstelling die door de vier elementen ontstaan is. Immers, met vier elementen vorm je een vierkant dat moeilijk in beweging te brengen is. Met vijf elementen creëer je een cirkel waarin energie vrijelijk kan doorstromen. Dat is de kwintessens, quint-essence, het vijfde element.

Door Nina Elshof

Het vijfde element is in staat ons weer in verbinding te brengen met een wetmatigheid waaraan elke vorm van leven onderworpen is: het cyclische principe, de poort naar verlichting.

Dit artikel is een eerste aanzet om inzicht te geven in de achterliggende oorzaken van de processen waarin we ons op dit moment bevinden.

Ooit hadden we in het Westen ook vijf elementen, maar nu moeten we het doen met vier. Hoe komt dat eigenlijk? Als we ooit ook vijf elementen hebben gekend, wat is dan de reden dat het vijfde element verdwenen is? En, wie of wat heeft dat veroorzaakt? Trouwens, wat is eigenlijk het vijfde element?

Wij zijn in ons Westerse spirituele systeem opgegroeid met de leer van de vier elementen: Water, Vuur, Aarde en Lucht. Alle van oorsprong Oosterse spirituele stromingen, maar ook mysteriescholen uit bijvoorbeeld India en Egypte baseren zich echter op vijf elementen: Water, Hout, Vuur, Aarde en Metaal. Deze vijf elementen vormen samen een symbolentaal die in eerste instantie niet herkenbaar voor ons is. Vooral het element Hout kennen wij als zodanig niet. Ook het element Metaal roept vraagtekens op. Metaal kan echter gezien worden als het equivalent van Lucht en openbaart zich ook met dezelfde kenmerken. Blijft het Hout nog als vraagteken over.

Hout en ether

Hout neemt als element in de vijf elementen-leer een aparte plaats in doordat het niet direct betrekking heeft op materie. Elk element heeft zo zijn eigen specifieke kwaliteiten, kenmerken en karakter. Het belangrijkste kenmerk van Hout is dat het het element is waardoor of waarin dingen tot leven komen. Het is het element dat niet alleen verbonden is met groei, beweging, vernieuwing en ontwikkeling, maar ook met altruïsme, met horizontale, energetische verbindingen zoals netwerken en met het vrijelijk delen en verdelen van wat er is. Het is in die zin nogal onzichtbaar en ongrijpbaar en toont zich vooral in het procesmatige, en niet zozeer in een concrete vorm. Dat heeft mede bijgedragen aan het verdwijnen van dit interessante element.

Om meer zicht te krijgen op de werking van het element Hout is het goed om eens naar het Westerse equivalent te kijken. Zoals Metaal het equivalent is van Lucht, is Hout het equivalent van het element ether. Net zo vaag en ongrijpbaar als het element Hout. Ether is het medium waarvan bekend is dat het, letterlijk, de gaatjes tussen cellen opvult, de verbinding zoekt, vindt èn hersteld. Anders gezegd wordt ether gezien als de stoffelijke tussenstof door middel waarvan elektromagnetische golven zich kunnen voortplanten en daardoor van het ene voorwerp of lichaam op het andere kunnen worden overgebracht. In dit kader moet je de woorden ‘voorwerp’ en ‘lichaam’ ruim interpreteren. Ether behoort tot een van de klassieke elementen zoals door Aristoteles omschreven. De Middeleeuwse alchemisten zagen in ether het element dat nodig was om lood in goud te veranderen. En Meister Eckehart verklaarde aan de hand van dit element de oneindigheid van het universum waardoor God in zijn theorie de wereld niet geschapen kon hebben omdat niets een begin noch een eind kent. Dat schoot de kerkelijke macht in de persoon van paus Johannes XXII in het verkeerde keelgat. Hij veroordeelde in 1329 in een pauselijke bul de stellingen van Meister Eckehart als ketters. En ook na deze Johannes waren er genoeg pausen te vinden die de bestudering van het vijfde element beschouwden als potentieel ondermijnend voor hun macht en gezag en het gebruik van dit vijfde element en het pentagram als symbool van de vijf elementenleer verboden. Omdat alles wat verboden is juist aantrekkelijk wordt, is de kerk zo slim geweest het pentagram te verbinden aan magie, tovenarij en hekserij en, op de kop geplaatst, als symbool van de duivel.

Vier en vijf

Het is Rudolf Steiner geweest die aan het eind van de negentiende, begin twintigste eeuw, het begrip ether of aether opnieuw heeft geïntroduceerd aan een groter publiek in de vorm van het etherische lichaam dat als intermediair dient tussen het fysieke en het geestelijke lichaam.

Zowel aan het element Hout als het element Ether worden dezelfde eigenschappen toegedicht die vooral ook een verbindende kwaliteit hebben.

Even terug naar de vier en vijf elementen-leer. De vier elementen vormen een stevig fundament, creëren als het ware ‘de vier hoekstenen van de samenleving’ en vormen daardoor een stabiele constructie: het vierkant. Een vierkant echter laat zich niet makkelijk in beweging brengen, dat rol je niet zomaar om. Sterker nog, de vorm van het vierkant is er niet op gericht om te bewegen, maar juist om stevigheid te bieden. Voor ons voelt dat lekker veilig; wat er vandaag is, is er morgen ook nog.

Het vierkant staat, ook in de alchemie, bekend als het symbool van ‘aarde’ of ‘materie’. Het vierkant posteert zich daarmee als onwrikbaar gegeven, een onveranderlijke vorm die je niet aan het rollen krijgt en als symbool voor de wet van vier, waarin de vier de drager is van continuïteit. Vier is het ordenende getal dat ondermeer door de vier windrichtingen de levensruimte ordent.

Het vierkant staat voor duurzaamheid, veiligheid, evenwicht en de rationele ordening van de ruimte. Het vierkant staat ook voor aardse begrenzing, materie, een bestaan opbouwen, vaste vormen, orde en regelmaat.

Hoe anders is dat gesteld met de cirkel. Want het is zo dat met behulp van vier punten, of vier elementen, het vierkant gevormd kan worden. Maar door toevoeging van een vijfde punt, of een vijfde element laat zich een pentagram vormen. En met hulp van een pentagram kan een zuivere cirkel getekend worden. In de christelijke iconografie wordt het pentagram als symbool gezien voor de vijf wonden van Christus (de verlosser) en, analoog aan de cirkel die geschapen kan worden vanuit het pentagram, als symbool voor het verbinden van begin en einde in Christus (alfa en omega). De cirkel is het symbool van de oneindigheid, van eenheid en voleinding. En van voorspoed, heelheid, verandering ten goede, winst-verlies. Ook is een cirkel het symbool van het ‘niets’, de leegte, de oneindigheid en van de absolute vrijheid, door niets gebonden. Een van de attributen van de godin Fortuna is een rad: het rad van fortuin.

Cycli

Naast het pentagram, wordt de vijf ook verbeeld door het kruis (vier richtingen) waarin het kruispunt van lijnen door een cirkelvorm geaccentueerd wordt. Hiermee wordt het centrum aangegeven; de quintessence. De quintessence wordt gezien als het motief van de vier en geeft daardoor doel en richting aan de vier, waardoor de vier in beweging kan komen. Daarmee staat de vijf voor ontwikkeling en voor het in gang zetten van een cyclische beweging. Toevoegen van een vijfde element aan het vierkant, zorgt er dus voor dat dit vierkant zijn stabiliteit verliest en verder evolueert tot een pentagram of cirkel. Dat is ook letterlijk wat de leer van de vijf elementen laat zien: Water voedt Hout; Hout voedt Vuur; Vuur voedt Aarde; Aarde voedt Metaal en -de slang bijt in zijn eigen staart- Metaal voedt Water.

Het vierkante principe is niet in staat zichzelf te voeden, dat kan alleen continueren, consolideren. Het cyclische principe echter laat zich, eenmaal in beweging gebracht, juist moeilijk tot stilstand brengen. Het is als een perpetuum mobile dat maar door blijft gaan. Je zou kunnen zeggen dat daarmee het vijfde element als de verborgen brandstof van het universum beschouwd kan worden.

Wat betekent dit nu voor de tijd waar we in leven en de processen die op dit moment spelen en gaande zijn?

Alle dingen die vastgezet worden in de materie of aan de wetten van de materie – het vierkant, de vier – onderworpen worden, verstarren. Het leven verdwijnt daaruit. Alle levensprocessen zijn namelijk cyclisch: dag wordt nacht, nacht wordt weer dag et cetera. Op geboorte volgt leven, dood en wedergeboorte. Een voorwaarde voor het ontstaan van leven is dat er een cyclische basis aanwezig is. Als de vrouwelijke cyclus weg zou vallen, werden er domweg geen kinderen meer geboren.

Verbinding

We leven al een tijd in een heel ‘vierkante’ wereld. Alles wordt in de materie vastgezet, liefst ook nog in een vierkante vorm en alles wordt onderworpen en getoetst aan de regels en wetmatigheid van de wet van vier die alles wil ordenen en regelen en daarmee vastzet en het leven eruit wringt. Een heel ‘vierkante’ samenleving is dan ook een samenleving die vastloopt in zichzelf; het ontbreekt aan het vernieuwende principe van de cyclus. Oplossing voor dit probleem is het opnieuw omarmen van het vijfde element, het element Hout of Ether dat een uitweg biedt uit de impasse waarin we terecht zijn gekomen als samenleving. Door je weer te verbinden met dit vijfde element, wordt de macht en de belemmering van het vierkant doorbroken en ontstaat er weer een opening voor groei, beweging en nieuw leven. Het is middels dit vijfde element dat we, analoog aan Rudolf Steiner, de verbinding tussen ons fysieke en spirituele lichaam kunnen herstellen. Door dit vijfde element krijgen we ook de mogelijkheid, letterlijk, de aardse materie te ontstijgen en de verbinding met het grotere geheel te hervinden. We leven in een tijd van het onttakelen van het vierkante denken, zodat er plaats gemaakt wordt voor het cyclische denken waardoor we weer verbonden worden met het universum, met onze medemens en niet in de laatste plaats met onszelf.

Bronnen: Der Stein der Weisen und die Kunst Gold zu machen – dr. Willy Stein – 1915; Chinese Alchemy, The taoist quest for immortality – J.C. Cooper – 1986; Biografisch-Bibliografisches Kirchenlexikon; Encyclopedie online.

Info: www.ninaelshoffengshui.nl.