Japans shintoïsme: opvallend veel joodse elementen
Waar komen de opvallende overeenkomsten tussen de Japanse (staats)godsdienst en de gebruiken uit het joodse geloof vandaan? Die vraag dringt zich op bij wie het shintoïsme en de joodse kabbala bestudeert. Komen beide tradities uit één bron of de een uit de andere voort? Hoe dan ook, er zijn veel intrigerende overeenkomsten.
Door Ewald Wagenaar
Vorig jaar reisde – onder meer – een groep Nederlandse kabbalisten in het kielzog van de Engelse Warren Kenton (alias Z’ev Ben Shimon Halevi) naar Japan om met eigen ogen de overeenkomsten tussen beide spirituele tradities te bekijken. Het maakte voldoende indruk op Greetje van der Meer om hierover in juni een workshop te organiseren.
Wat is er aan de hand? De lijst overeenkomsten tussen de mystieke aspecten binnen beide tradities is té lang om vol te kunnen houden dat er géén bijzondere relatie tussen beide tradities is. De ruimtes van samenkomst van beide zijn in hoge mate vergelijkbaar qua indeling. Of wat te denken van de shinto-priestergewaden die vrijwel identiek zijn aan die van de joodse religie? Of de bijzondere positie van het getal ‘12’ in beide tradities; van ceremoniële kleding tot de 12 stammen. Beide offeren brood (of rijstkoek). De bijzondere reinigingsceremonies voordat de heiligdommen betreden mogen worden. Het opvallende gebruik van de kleuren rood en wit. Het gebruik van zout als purificatiemiddel. Amuletten bij deuropeningen en in ceremonies. De behandeling van spiegels als ‘heilig’. Een groot aantal woorden die (ongeveer) hetzelfde aanduiden zoals ‘ya’, ‘saka’. In verschillende shintotempels zijn zelfs varianten van de davidster te zien, evenals aangepaste versies van de kabbalistische judaïsche levensboom. Overeenkomstige namen uit beider mythologie. Om een greep te doen, want de lijst overeenkomsten is te lang.
Verwantschap
Maar waar ligt het begin van deze bijzondere verbinding? Volgens ene N.McLeod uit 1875 dateert de verbinding al van 3000 jaar terug. Is Japan één van de verloren Hebreeuwse stammen? Of moet het verhaal van de 40-jarige trektocht van de Hebreeërs door de Sinaï wellicht geografisch worden uitgebreid tot een ‘rondje Azië’? Een wilde speculatie van mij, dat wel. Maar in 40 jaar kom je nog ’s ergens. Wellicht zijn de 12 stammen van Israël wel tot ver in Azië, en tot in de buurt van Japan gereisd. Mogelijk zelfs dat Mozes de tien geboden wel helemaal niet ontvingen op de berg Sinaï (wat ongeveer ‘woest en leeg oord’ betekent), maar ergens vanaf een top in de Himalaya. Het biedt voldoende voer voor speculatie, en in het verlengde daarvan hele nieuwe vensters op de joodse geschiedenis. Nog een ander interpretatiekader is dat van de gemeenschappelijke bron; shintoïsme en het joodse geloof komt uit één en dezelfde bron. Oke, álles komt voort uit het Ene, maar dat twee tradities die door duizenden kilometers en een hoop zeewater zijn gescheiden, zo overeenkomen, blijft een intrigerend verschijnsel.
Mede-reiziger Dittie Rebel: ‘Die verklaringen zijn uiterst speculatief en er zijn geen bewijzen van gevonden. De meest waarschijnlijke verklaring die ook ondersteund wordt door de reizigers vorig jaar die de overeenkomsten met eigen ogen onderzochten, is die van onder meer de uitwisseling ten tijde van de Portugese dominantie als zeenatie in de 16e eeuw, waarbij joodse handelslieden meereisden op handelsmissies over zee. Er zijn ook bronnen die wijzen op nog oudere verbindingen van Kanaän en Japan ten tijde van de legendarische en historische koning Salomon: via een zeeroute onder India door. Met gunstige winden kwam je ‘s zomers in Japan uit. Het is ook bekend dat koning Salomon een vloot had in de punt van de Rode Zee. Verder bleken er ruwweg drie andere zijderoutes over land te zijn: de oasezijderoute, de steppezijderoute en de noordelijke zijderoutes. De laatste golf zou in de 1e eeuw na Christus zijn geweest: volgelingen van Jezus (joden) kwamen in de loop van een paar eeuwen in Japan aan, daarvan zijn ook archeologische restanten gevonden. De belangrijkste plaatsen op die zijderoutes liggen steeds op zes dagen reizen van elkaar, omdat joden vanwege de sabbatsrust niet op de zevende dag reisden. Er zijn op die routes sporen van de joodse godsdienst en ook van de verering van Jezus gevonden.’
Kabbaliste Gila Gerzon: ‘De eerste formele joodse vestiging in Japan dateert uit 1861 maar joodse reizigers vergezelden Portugese en Nederlandse kooplieden al in de 16de eeuw naar Japan. Japanners die joodse invloeden in hun cultuur herkennen, stellen zelfs voor dat één van de verloren stammen van Israël naar Japan zou zijn overgekomen. Ze verwijzen o.a. naar de gelijkenis tussen het woestijn-tabernakel en de ‘Omikoshi’, een draagbare shrine, de verblijfplaats van een kami, een geest, die in Japanse rituelen wordt rondgedragen. Ook verwijzen ze naar een ceremonie die het offer van Isaak herdenkt en naar de Berg Moria, genoemd naar de berg in Israël. De verwantschap tussen kabbalah en shinto is te zien in de innerlijke shinto-structuur die met de Vier Werelden te vergelijken is en het ritueel van de ‘Tien Schatten’ die aan de Tien Sefirot doet denken.’
Universeel
Paul de Leeuw is de eerste niet-Japanse Shinto-meester van Holland Vamakage Shinto en vertelt: ‘In 2005 ontmoette ik in Tokio Hiromi Matsumoto. Zij vertelde dat ze in het verleden een lezing had bijgewoond van Yamakage over de mystieke aspecten van shinto en daarbij getroffen was door het feit dat er zoveel verwantschap bestond met de kabbalah. Ze verbaasde zich erover dat ze als Japanner het autochtone shinto aanvankelijk volledig had losgelaten ten gunste van de bestudering van de kabbalah en dat Yamakage haar het gevoel had teruggegeven dat de mystieke aspecten van shinto en de kabbalah in één huis woonden. Yamakage’s boek Shinto no Shinpi (de mystiek van shinto) vond ze zo belangrijk dat ze het toestuurde naar Amerika, naar haar vriendin Mineko Gillespie, die het boek onmiddellijk in het Engels vertaalde en het manuscript naar Yamakage stuurde.
Na de bijeenkomst reisde ik met vader en zoon Yamakage terug naar de shintoschrijn Kireigu, waar ik een paar weken zou verblijven. In die shintoschrijn had ik 30 jaar geleden mijn shinto-opleiding genoten en als eerste buitenlander de officiële bevoegdheid gekregen om als shintomeester de traditionele Japanse ceremonies uit te voeren. Dit keer gaf Yamakage mij de opdracht om het manuscript van Mineko te bewerken voor een westers lezerspubliek. Hij achtte mij als enige daartoe in staat, omdat de inhoud van het boek ook de leerstof was die hij mij tijdens mijn opleiding op praktische manier had overgeleverd. Shintorituelen zijn immers een vorm van kennisoverdracht die in het westen nauwelijks bestaat, het is een kennis die woorden nooit kunnen overdragen, maar die een soort initiatie vereist. De Engelse vertaling van het boek luidt The Essence of Shinto en het is in 2007 door Kodansha gepubliceerd. Shinto is enerzijds een typisch Japanse aangelegenheid en vormt de basis van de Japanse samenleving, maar dat anderzijds is shinto ook universeel en kan deze ons iets leren over de plaats van de mens in de natuur, die volgens shinto in zijn geheel bezield is.’
Meer informatie: op 5 juni wordt een wokshop ‘Kabbalah en esoterische Shinto’ in Naarden verzorgd. Er zal door Dittie Rebel een verslag van de reis worden gegeven, Shinto-meester Paul de Leeuw en kabbaliste Gila Gerzon zullen vanuit hun tradities bijdragen. Info en opgeven: mibvandermeer@planet.nl.
