Kabbalistische levensboom uitgelegd
De kabbalistische levensboom in de Toledaanse traditie werd jaren geleden in het Engels toegankelijk beschreven door Z’ev ben Shimon Halevi, ook wel Warren Kenton. Nu is er een Nederlandse vertaling verschenen die onder leiding van zijn leerling Gila Gerzon tot stand is gekomen. Een mooie gelegenheid om haar een paar vragen te stellen over dit boek.
Dit najaar verscheen de Nederlandse vertaling van ‘The Kabbalistic Tree of Life’ van de Engelse Joodse leraar Z’ev ben Shimon Halevi, de Hebreeuwse naam van Warren Kenton (1933-2020). Het boek kwam tot stand in samenwerking met Wilma Wedman als vertaalster, Froukje Locher als grafisch ontwerpster, Nynke Locher als omslagontwerpster en Gila Gerzon als redactrice.
Contemplatief
Wie is Gila en hoe kwam je bij de kabbalah terecht? “Als ik mezelf überhaupt kan definiëren, zou ik zeggen dat ik een contemplatief persoon ben. Deze bezinning begon toen ik jong was, omdat ik vragen had over de betekenis van gebeurtenissen in mijn leven en wegens spontane spirituele ervaringen. Dit leidde tot verschillende soorten reizen, geografisch, literair en studieus en innerlijk. De route bracht me via formele studies en diverse esoterische scholen tot de kabbalah. Ik raakte geïntrigeerd door deze traditie die het me mogelijk maakte om me spiritueel te ontwikkelen en mijn joodse wortels te honoreren. Toen ik Z’ev ben Shimon Halevi ontmoette, dacht ik dat dit een school was waarin ik wilde investeren, wegens de compleetheid van de teachings en de mogelijkheid om in meditatie diepe transformatie ervaringen op te doen. Ik ben nu 72 jaar oud. Na jaren van onderwijzen van anderen ben ik hiermee gestopt omdat mijn gezondheid hierom vroeg. Ik schrijf. Ik ben blij dat mijn boek ‘Kabbalah, Poorten van Kennis’ wordt gebruikt door de volgende generatie studenten en leraren. De laatste twee jaar ben ik vooral bezig geweest met de vertaling van dit boek en ik ben begonnen aan een volgend kabbalistisch schrijfproject. Ik ervaar ruime zachtmoedige stilte, vervuld met Aanwezigheid, als mijn ware thuis en als de bron van mijn vertrouwen.”
Waarom dit boek
En nu is er een nieuw boek over de kabbalah in het Nederlands van Halevi verschenen. Wat is het belang van dit boek in het oeuvre van Halevi?
Gila: “Dit boek is een goede inleiding tot kabbalah en tot Halevi ’s andere boeken waarvan elk een eigen karakter heeft overeenkomend met de rijkdom van de kabbalistische traditie die zich richt op alle facetten van de schepping en van het innerlijke leven van de mens. Veel gelaagd verwijzen al zijn boeken naar de levensboom, het diagram dat de essentie van de kabbalistische leringen toont en dat eeuwenlang een kabbalistisch studiemodel is geweest. De verdienste van dit boek is de aandacht die daarin wordt gegeven aan de levensboom als primair onderwerp. Halevi heeft elk geometrisch detail daarvan onderzocht. Hij legt aspecten van de levensboom uit die nergens anders aandacht krijgen. Dit boek beschrijft wat men ‘het pad van de levensboom’ zou kunnen noemen, geschikt voor studenten die een richtlijn voor hun bezinning zoeken. Toen ik eerst studeerde gebruikte ik dit boek om na te gaan wat Halevi te zeggen had over een beginsel dat me op dat moment bezighield. Telkens kwam de gedachte op: wat jammer dat dit boek niet beschikbaar is voor de Nederlands sprekende studenten. Nu kwam het juiste moment voor deze vertaling.”
Bezinnende invalshoek
Wat draagt dit boek bij aan wat er over de kabbalah in ons land al is gepubliceerd? En: waarin onderscheidt het zich van veel andere boeken over de kabbalah?
Gila: “Er verschijnen steeds meer Nederlandse publicaties over kabbalah, christelijk, magisch, New Age, kunstzinnig en traditioneel joods. Halevi ‘s werk is bezinnend. Hij is filosofisch in de zin dat hij een helder uitgewerkte metafysica beschrijft. Een inspiratiebron hiervoor is de filosofisch- kabbalistische literatuur uit de vroege middeleeuwen geschreven door joodse mystici die zich hadden verdiept in de Griekse filosofie en zich iets van haar denkmethode eigen hadden gemaakt. Deze tendens in Halevi ‘s werk wordt verrijkt door de invloed van een latere middeleeuwse bron, de ’kleine renaissance’ van de stad Toledo in de twaalfde en dertiende eeuw. Hier komt de naam van deze school, ‘Toledano School of Kabbalah’, vandaan. Wegens de invloed van de toen heersende christelijke cultuur was een oudere wetenschappelijke en filosofische literatuur verloren gegaan. Onder de auspiciën van politieke en religieuze leiders werden vertalingen gedaan van geschriften – medisch, astronomisch, astrologisch en filosofisch – die in Spanje in het Arabisch wel te vinden waren. Vertalers werden ingeschakeld die Arabisch, het Castiliaans van Toledo en het Latijn spraken. Kabbalistische teksten werden vanuit het Hebreeuws vertaald. In een tijd dat Toledo in religieuze stadsdelen was ingedeeld werkten joden, christenen en moslims in harmonie samen. Door deze sfeer van tolerante samenwerking als voorbeeld in zijn school te introduceren maakte Halevi zijn groepen toegankelijk voor studenten met verschillende achtergronden. De Toledano School heeft een universeel karakter.”
Levensboom als yantra
Geeft Halevi praktische oefeningen? Gila: “Zijn basismethode is pragmatisch: observeer aandachtig wat er in je leven gebeurt. Vervolgens wordt deze aandachtigheid verbonden met de kabbalistische opvatting dat alle bewustzijnsniveaus met elkaar verbonden zijn, een visie die wordt samengevat in het bekende gezegde toegeschreven aan Hermes Trismegistus: zo boven, zo beneden, zo beneden zo boven. Wat zich in ons aardse bestaan voordoet is verbonden met de reis die onze ziel door vele levens maakt, met onze spirituele ontwikkeling en met het Goddelijke Licht in ons. Zulke begrippen worden in De Kabbalistische Levensboom uitgelegd.
De levensboom vormt het uitgangspunt voor een bezinningsmethode aan zich. Halevi laat zien hoe je met dit diagram kunt werken. Niet alle kabbalah-scholen maken er optimaal gebruik van. Sommige literaire bronnen gebruiken de levensboom als analytisch hulpmiddel. Men ordent hiermee de categorieën van het bestaan. Maar het is meer dan dat. De levensboom is wat in het hindoeïsme een yantra wordt genoemd, een focuspunt voor meditatie dat dynamische processen onthult, in onszelf en in het universum. Door hun ervaringen en vragen met de levensboom te verbinden kunnen studenten inzichten ontvangen afkomstig uit de diepte van hun ziel of uit hogere bronnen van wijsheid.”
Toledaans
Halevi is de grondlegger van de Toledaanse kabbalah, anders dan de Luriaanse waartoe veel andere kabbalistieke stromingen en groepen vallen. Waarin komt dit Toledaanse aspect in de nieuwe vertaling naar voren?
Gila: “Halevi baseert zijn visie op die van Mozes Cordovero, een kabbalah-leraar uit Safed (1522-1570) die wordt beschouwd als de laatste vertegenwoordiger van de bezinnende lijn van kabbalah. Zijn voormalige student, de leraar Isaac Luria (1534-1572), onderwees mystieke opvattingen die een ander karakter hebben en die een diepgaande invloed hebben gehad op de Joodse spiritualiteit. De materie is niet gemakkelijk en in de context van dit artikel kan ik alleen een vereenvoudigde versie van dit thema geven. Een belangrijk verschil tussen de lijn van Cordovero en die van Luria heeft te maken met de visie op hoe het Goddelijke zich in de schepping manifesteert. Het gaat om de eerste stappen van manifestatie waarin Transcendente, Ongedifferentieerde Goddelijkheid, aan wie de naam Ein Sof, de Oneindige, wordt gegeven, de eerste levensboom voortbrengt. Deze levensboom vormt de brug tussen Ein Sof en de geschapen verschijnselen en wezens die worden gekenmerkt door begrenzing, tijdelijkheid, polarisatie, identificatie en materialisme. De goddelijke levensboom is een verfijnd en krachtig lichtveld, waarin een eerste onderscheid plaatsvindt tussen de verschillende aspecten die ‘Gods handelende persoonlijkheid’ zijn. In de heilige archetypen van de levensboom van licht bevinden zich de eerste sporen van de oer-thema’s die in ieders leven aanwezig zijn. Als creatieve krachten geven ze leiding aan de bij hun horende gebieden in de schepping. De theorieën die Mozes Cordovero en Isaac Luria hebben ontwikkeld over de aard van de Goddelijke Wereld zijn verbonden met reflecties over de aard van het kwaad.
In zijn beschrijving van de eerste levensboom verwijst Cordovero naar de eenheid daarvan. Alle mogelijke krachten – die in lagere dimensies in ruwe, conflicterende vormen kunnen verschijnen – zijn hier in harmonie met elkaar. De hoogste levensboom verenigt alles. Hij is één goddelijk lichaam, geïntegreerd en zuiver. Hij is een bron van vrede. De schepping, met inbegrip van alle mogelijke duistere zaken, heeft als blauwdruk deze heilige werkelijkheid die louter goed is.
In de metafysica van Luria is het kwaad het gevolg van een crisis in de Goddelijke Werkelijkheid zelf. De eerste levensboom van licht, die de brug vormt tussen de Transcendente Ene en de schepping ondergaat een rampzalige vernieling. Onder de immense druk van het licht dat uit Ein Sof stroomt, breekt het onderste gedeelte van de levensboom af. Scherven van goddelijke lichtsubstantie vallen in de wereld en zakken tot aan de diepste duisternis. De wereld zou gebaseerd zijn op woestheid, chaos en verwarring. Het is de taak van de rechtschapen mens om de spirituele orde te herstellen door de lichtsubstantie van de grofheid die haar omhult te bevrijden en haar naar de juiste plek terug te brengen. Studenten van Luria geven aandacht aan de onvermijdelijkheid van de gebrokenheid en de versplintering van het leven. Ze ervaren een grote verantwoordelijkheid voor het helen van de wereld.
Net als Cordovero spreekt Halevi over de eenheid van de goddelijke levensboom. Hij gelooft dat de schepping gebaseerd is op kosmische wetmatigheden, in dienst van de Goddelijke Wil. Het lijden en de corruptie die we waarnemen zijn een tijdelijk aspect van zeer lange processen die nodig zijn voordat alle zielen hun verlichte staat kunnen bereiken. Het kwaad komt voort uit menselijke onervarenheid en onvolledige ontwikkeling. De wereld lijkt misschien chaotisch, maar dit is een oppervlakkige perceptie. Wie dieper kijkt, ontdekt een kosmische juistheid. Degenen die zulke ervaringen hebben zeggen over hun moeilijkheden: alles heeft betekenis, de dingen zijn goed zoals ze zijn.”
Verkrijgbaar: ’De kabblistische levensboom’ door Z’ev ben Shimon Halevi wordt uitgegeven door Uitgeverij Amphora en is, naast boekwinkels en bol.com via de Amphora website te krijgen.
Over de omslag
In harmonie met het karakter van het boek verwijst het ontwerp naar de basissymboliek van de levensboom, hier uitgedrukt in natuurbeelden. Het symbolische landschap laat de vier werelden zien. De werelden zijn bewustzijnstoestanden op verschillende niveaus. Onderaan beginnend zien we de aarde, de fysieke wereld die assiah wordt genoemd. De vier wortels aan beide kanten staan voor de vier elementen, aarde, water, lucht en vuur. De tien planten symboliseren de tien sefirot, spirituele krachten die zich manifesteren in ieders leven en in eiders persoonlijkheid. Boven de aarde is er water, het element van de wereld van yetzirah, de psychologische wereld. Lucht is de spirituele dimensie, in kabbalah beriah genoemd. De zon is het goddelijke licht, atzilut. De bomen links en rechts symboliseren de rechter- en de linkerzuil van de levensboom. Deze zuilen staan voor twee primaire krachten, de ene dynamisch en de andere structurerend. De boom aan de linkerkant heeft rode bloemen, dit is de kleur die wordt toegekend aan de sefirah die gevurah wordt genoemd. De boom aan de rechterkant heeft blauwe bloemen die verwijzen naar de sefirah chesed. Gevurah en chesed zijn twee ervaringsgebieden die elke persoon diep in zijn of haar ziel, op individuele wijze, meemaakt. Het Hebreeuwse woord gevurah betekent heldhaftigheid. Dit levensgebied gaat over de moeilijke tijden die we doormaken waarin we kracht ontwikkelen. Keerzijden in dit levensgebied zijn hardheid, overdreven strengheid en onderdrukking. Mooie gevurah-talenten zijn het ontwikkelen van een juiste discipline en het aangaan van karmische zuivering. Het woord chesed betekent genade. Dit levensgebied gaat over de goede tijden in ons leven, de verbondenheid met anderen en toewijding aan goede zaken. Mindere kanten van chesed kunnen zijn: gehechtheid aan het aangename en gemakzucht. In de chesed-ervaring groeien we in compassie en onvoorwaardelijke liefde. Deze twee zielsgebieden zijn diep, we blijven naar hen terugkeren om ze te verschonen van onvolkomenheden en om hun rijke potentieel te verwerkelijken. De twee vogels bovenaan de bomen symboliseren de menselijke ziel, in het bijzonder de opstijgende ziel en haar vermogen om de aardse werkelijkheid en de dood te transcenderen. Als een vogel vliegt de ziel door de kosmische ruimte. Dat er twee vogels zijn geeft aan dat je via verschillende wegen verlichting kunt bereiken. Wegens hun verbinding met spiritualiteit verwijzen vogels naar de hogere geest. Ze zijn verbonden met de hemel. De uiterlijke hemel is een symbool voor onze innerlijke hemel, de uitgestrekte ruimte van het hogere zelf. Het gezang van vogels hoort bij de kosmische muziek waaraan ook engelen deelnemen. Er is vreugde in het contact met het Goddelijke Licht. In het midden van het beeld staat het diagram van de levensboom van Mozes Cordovero. Als geheel verwijst de levensboom naar de middenweg, naar bezinning en naar de zoektocht naar zelfkennis, naar het groeien in toenemende heelheid.
Lees hier ook de recentie van het boek ‘Kabbalah. Poorten van kennis’ dat Gila Gerzon zelf schreef.
Lees hier meer over de kabbalah als weg van contemplatie.
