‘God is een vluchteling’ of …

God is een vluchteling van de jonge Vlaamse filosoof David Dessin is zo’n boek dat je lang bijblijft. Omdat het iets bloot legt wat zich onder ons afspeelt, maar grotendeels verborgen is. En omdat het je beeld van de werkelijkheid doet kantelen. Niet voor niets won Dessin met dit boek de prijs voor het beste theologische boek van 2017.

Door Philippe van Heusden

Dessin laat zien dat, anders dan vaak wordt gedacht, een zeer groot deel van de migranten die naar Europa komen tot het christendom behoren. In 2012 werden er 26 miljoen christelijke immigranten in Europa geteld tegenover 12 miljoen islamitische immigranten. Dat plaatst de bewering van populistische politieke partijen dat Europa wordt overspoeld door een “tsunami van moslims” in een heel ander perspectief.

Homosexualiteit

Daarmee zijn de christelijke immigranten niet meteen ‘ons soort mensen’ geworden. Natuurlijk staan ze godsdienstig dichter bij de Europese cultuur dan de moslim-migranten. Maar afkomstig uit het Nabije Oosten en Afrika brengen ze normen en waarden mee waarvan veel Europeanen afscheid hebben genomen. Hun traditionele opvattingen over bijvoorbeeld de verhouding tussen man en vrouw of homoseksualiteit staan haaks op wat in de laatste vijftig jaar veelal gemeengoed is geworden in de Europese kerken: gelijkberechtiging van de vrouw en kerkelijke inzegening van homoparen.

Godsdienstig zijn er ook opvallende verschillen. Het Oude Testament met zijn praktische leefregels op het gebied van voedsel en reinheid zijn voor de christen-migranten belangrijker dan voor de blanke Europese kerk. Deze regels sluiten aan op het rurale leven dat ze kenden in de landen van herkomst. Interessant daarbij is dat de Ethiopische Kerk bijvoorbeeld nog steeds Joodse gebruiken kent als de besnijdenis, het niet-eten van varkensvlees en het houden van de sjabbat, allerhande pogingen van Europese missionarissen in vroeger eeuwen ten spijt om dit uit te roeien.

Ook de rol van de gemeenschap is voor de christenen uit het Oosten en Zuiden een andere. Het individu is ondergeschikt aan de gemeenschap. Ze begrijpen niets van de Westerse verheerlijking van het individu. Verder is de religieuze beleving meer emotioneel en minder rationeel, en bevolkt met demonen waartegen de mens zich te weer moet stellen. De kerk als vervolgde gemeenschap in het bijbelboek Openbaring appelleert aan hun eigen situatie als vluchtelingen en voedt een apokalyptisch wereldbeeld dat het einde nabij is.

Uittocht

De komst van de christen-migranten uit met name het Nabije Oosten heeft ook een tragische keerzijde.

Het zijn aanhangers van hele oude kerken die teruggaan tot de begintijd van het christendom: de Syrische Kerk, de Chaldeeërs, de Nestorianen, de Koptische Kerk. Onder druk van een steeds agressiever en radicaler wordende islam is er een complete uittocht van christenen gaande uit Syrië, Irak, Iran, Libië, Egypte en Eritrea. Paradoxaal genoeg is hun situatie verslechterd met de verdrijving van dictators als Saddam Hoessein, Mubarak en Khadaffi, die altijd optraden als de beschermheren van de christelijke minderheid. Een eventuele val van Assad in Syrië, die in het Westen denkelijk met gejuich zou worden begroet, is voor de overgebleven christenen niet minder dan een nachtmerriescenario.

De uitkomst van dit alles is dat voor het eerst in zijn geschiedenis een situatie ontstaat dat het christendom als georganiseerde gemeenschap dreigt te verdwijnen uit het gebied waar zijn bakermat ligt. Het doet denken aan de ‘eerste ondergang’ van het christendom in het Nabije Oosten onder de opkomst van het Ottomaanse Rijk vanaf het jaar 1300. Maar de vooruitzichten voor de huidige ‘tweede ondergang’ lijken desastreuzer en onomkeerbaarder dan 600 jaar geleden.

Aardverschuiving

De kracht van God is een vluchteling schuilt in een knappe combinatie van een journalistieke aanpak en een gedegen historische verdieping. Dessin heeft zijn talrijke ontmoetingen met christen-migranten in

o.a. Antwerpen, Brussel en Amsterdam vastgelegd in indringende persoonlijke portretten en deze kleur en decor gegeven vanuit de geschiedenis van het christendom in de landen van herkomst, niet alleen Arabische landen, maar ook Pakistan, China en Congo. Zo ontstaat er een levendig beeld van het christendom van de toekomst, dat zich onder ons maar in de schaduw ontplooit.

Want één ding is wel duidelijk: het zwaartepunt van het christendom verplaatst zich naar het zuidelijk halfrond. En waar de kerk in Europa krimpt groeit ze elders, in Afrika en Azië zelfs explosief, door geboorteaanwas en succesvolle missionering. Dessin zegt daarover: “De instroom van christelijke vluchtelingen en migranten zal ons de komende jaren alleen maar meer confronteren met die aardverschuiving in het christendom. Het Europese christendom kan dan op zijn retour zijn, het christendom in Europa is springlevend. Het is alleen niet Europees meer.”

De volgende paus is een Afrikaan. Lezen dat boek!

Philippe van Heusden is theoloog/judaïcus, uitgever en tekstschrijver, (mede)auteur van o.a. Christelijke Encyclopedie en NBV Studiebijbel. Docent Bijbel, Jodendom en Christendom en bestuurslid van en docent aan de Academie voor Geesteswetenschappen.

God is een vluchteling, Uitgeverij Polis, ISBN 978-94-6310-110-3, paperback, 210 blz.