Onuitgesproken relatiecontract

Ik houd van jou en daarom blijf jij me trouw.

Dat is een voorbeeld van een al dan niet onuitgesproken relatiecontract.

En daarbij gaat er in de liefde nogal eens wat mis.

Door Divyam Kranenburg

Het woord ‘contract’ is bekend. Er zijn geschreven contracten, die helder en duidelijk zijn, zoals samenleefcontracten, pensioencontracten en onderhoudscontracten. Er zijn daarnaast ook ongeschreven contracten. Deze bestaan in relaties, in contacten en in groepen mensen. Ze ontstaan uit de behoefte om ergens bij te horen, of om veilig te zijn. Het gewenste gedrag in die groep, in die familie of in die relatie, wordt omgezet in een onbewuste onderlinge overeenkomst. Deze wordt bepaald door wederzijdse verwachtingen. Door dit ongeschreven contract houden mensen zichzelf in een comfortabele positie. Er is echter weinig verandering mogelijk.

Zo’n ongeschreven contract kun je al op heel jonge leeftijd zijn aangegaan. In het proces van volwassen worden en je eigen leven gaan leiden, is het belangrijk om deze ongeschreven contracten met vrienden, familie, collega’s of zelfs je partner onder de loep te nemen en te verbreken als ze niet meer van toepassing zijn.

Spanning

Contract betekent contractie, samentrekking, dus spanning. Bepaalde contracten kunnen heel veel spanning teweeg brengen, vooral als ze onbewust zijn. Er zijn positieve en negatieve contracten. Een positief contract zou kunnen zijn dat je altijd op dinsdagavond met je partner iets leuks gaat doen. Een negatief contract kan bijvoorbeeld zijn dat je altijd op dinsdagavond samen iets gaat doen, zonder je af te vragen of het eigenlijk nog wel leuk is wat jullie doen.

Als twee mensen elkaar ontmoeten en verliefd worden is alles bijzonder. Als je dan ook besluit om samen verder te gaan, worden de eerste maanden meestal als op een roze wolk doorgebracht. Alles is nieuw, spannend en vaak innig versmolten met elkaar. Dit is een symbiotische fase, geen reële fase. Symbiose was alleen mogelijk bij moeder, dus er komt een einde aan die roze tijd. Interessant is wie het eerst behoefte heeft aan meer ruimte en vrijheid en geïrriteerd wordt over het almaar samenzijn. Dit is de tijd dat de relatie overgaat naar de geïnstitutionaliseerde fase en de contracten worden geschreven. Misschien gebeurt dit omdat er een financiële regeling moet komen of om afspraken te maken rond het krijgen van kinderen, werk of huishoudelijke taken. Interessant is hoe de overgang van de symbiotische fase van verliefdheid naar de meer serieuze dagelijkse gang van zaken gaat. Sommige stellen vinden veiligheid in een strak afgesproken structuur, anderen voelen zich juist prettiger om het open te laten – maar ook dat is een afspraak. Misschien gebeurde het gewoon – was er plotseling een ongeplande zwangerschap, een mogelijkheid voor een nieuw huis of een andere baan. Echter, vaak zijn de ongeschreven contracten van het begin van de relatie nog steeds aanwezig, jaren later, als ze eigenlijk al niet meer zinnig zijn. Totdat het mis gaat – dikwijls spelen onbewuste kindverwachtingen dan een rol.

Behoeftes

Wat verwacht je van je partner? Misschien zoek je iemand die je zekerheid geeft, omdat je ouders gescheiden waren. Of iemand waarbij je ontspannen kunt, omdat je altijd in angst en onveiligheid hebt geleefd. Deze verwachtingen zorgen voor onbewuste contracten. Als je partner voor jouw veiligheid zorgt, zorg jij voor de aandacht die hij nodig heeft. Het onuitgesproken relatiecontract gaat over de onbewuste verlangens en behoeftes van beide partners, die ze in een relatie proberen op te lossen. Onverwerkte ontwikkelingstrauma’s, onbewuste kindbehoeftes die je projecteert op je partner, zoals het verlangen naar de vader die je nooit hebt gehad, of de moeder die nooit gaf wat je nodig had. Deze verwachtingen zijn voor ieder anders, maar vaak zijn ze in een relatie met elkaar verweven, het is een onbewuste en onuitgesproken wederzijdse overeenkomst. ‘Als jij de vader bent die ik nooit heb gehad, zal ik het kleine meisje spelen dat naar jou opkijkt…’

Het is dus gezond om je contracten af en toe te onderzoeken en te kijken welke nieuwe afspraken er moeten worden gemaakt. De gebieden binnen de relatie die aan herziening toe kunnen zijn, delen we in een aantal categorieën op. Deze gebieden kun je onderzoeken. Hier een paar.

Ruimte.De behoefte aan nabijheid en afstand kan voor elke partner verschillend zijn. Dit heeft te maken met de stijl van relateren (afhankelijk of vermijdend). De één heeft vaak meer ruimte nodig dan de ander, of juist meer behoefte om samen te zijn, iets te ondernemen, dan de andere partner. Er zijn verschillende behoeftes aan intimiteit en seksualiteit. Wie heeft welke behoeftes, wie heeft de meeste behoefte aan ruimte, wie meer aan nabijheid? Hebben jullie het wel eens over grenzen, weten jullie elkaars grenzen en wanneer je deze overschrijdt of juist respecteert?

Macht.Wie neemt de beslissingen en hoe gaat dat? Sommige beslissingen gaan gemakkelijk, maar er zijn ook gebieden die strijd opleveren. Conflicten over geld staan op de eerste plaats in veel relaties. Wie brengt het geld in, neemt de beslissingen over de uitgaven, de opvoeding van de kinderen, of over de vakanties? Wie is de baas in huis, in seks, of in communicatie? Of, wie heeft de werkelijke kracht, dus wie is degene die vooral zeurt en commentaar heeft, maar wie bepaalt uiteindelijk?

Vertrouwenis iets dat groeit gedurende de relatie. Soms is het nodig om ruzies te hebben om het vertrouwen te laten groeien dat je er samen wel uit komt, dat er reparatie mogelijk is en je elkaar kunt vergeven. Als je elkaar door tegenslag en conflicten heen toch weet te bereiken, is dat versterkend voor het vertrouwen in de relatie. Om vertrouwen te hebben moet je ook in staat zijn om vertrouwen te geven. Dat kan lastig zijn, als jaloezie of onzekerheid opspeelt. Hoe meer je vertrouwen in jezelf leert hebben, waardering voor jezelf hebt en bewustzijn krijgt over je acties en reacties, hoe makkelijker het wordt om de ander vertrouwen te geven.

Identiteit.In hoeverre geeft een van de partners zijn eigen identiteit op ten gunste van de ander? Soms geef je een bepaald aspect van wie je bent op, omdat je denkt dat je partner daar niet tegen kan. Misschien doe je dit om iemand gelukkig te maken, gerust te stellen, of omdat je een eigenschap van jezelf niet durft te laten zijn. Je kan de overtuiging hebben dat je partner sommige eigenschappen niet zal accepteren.

Gemeenschappelijkheid.In een volwassen gedifferentieerde relatie kunnen beide partners elkaars verschillen tolereren en hoeven ze niet in competitie te gaan. Moet je in alles altijd samen zijn, moet je het over alles eens zijn met elkaar en in alles hetzelfde zijn? Kun je accepteren dat de ander een afwijkende mening heeft over dingen? Zijn er gebieden in je leven die echt privé zijn en kan dat in de relatie? Hoe gaan jullie met de verschillen tussen jullie om?

Prioriteit.De vraag hoe belangrijk je voor elkaar bent (of wilt zijn) kun je ook onderzoeken. Wat is naast je partner ook belangrijk in je leven, en wat is belangrijk voor je partner, naast de relatie? Is dat okay voor allebei? Is er voldoende ruimte voor ieder om zich te ontwikkelen en eigen keuzes te maken?

Illusies.Welke verwachtingen van jullie beiden zijn realistisch en welke een illusie? Kennen jullie die van elkaar? Er zijn gebieden waar je behoeftes en verlangens niet worden vervuld door je partner. Misschien vervul je die buiten de relatie. Elk stel heeft overeenkomsten in behoeftes, maar ook verschillen. Ook is de manier waarop je die behoeftes uit vaak onduidelijk. Wat gebeurt er als je partner deze niet kan bevredigen?

Sociaal.De sociale omgeving. Wie horen daarbij? Zijn de vrienden van jullie allebei daarin even belangrijk, of heeft de één zijn vriendenkring opgegeven? Hoe is het contact met de familie? Is het een bron van onenigheid en ruzie, of is de familie ondersteunend? Hebben beiden een familie om op terug te vallen of is er één familie dominant aanwezig? Het kan zijn dat de ene partner geen contact wil met familieleden en de ander juist wel. Of dat je een hekel hebt aan de schoonfamilie, of juist jaloers bent op de hechte band tussen je partner en diens ouders.

Vragen stellen

 Een onuitgesproken relatiecontract loopt steeds als een rode draad door problemen en conflicten in de relatie. Het kan verouderd zijn, bijvoorbeeld als de kinderen het huis uit zijn, dan is het oude contract dat man en vrouw samen voor de opvoeding staan, niet meer van toepassing. Of één van de partners heeft er genoeg van om altijd het huishouden te moeten doen of om voor het eten te zorgen. Soms is dit onbewuste relatiecontract afgelopen omdat je in jezelf hebt gevonden wat je in je partner zocht. Daardoor projecteer je bepaalde oude kindbehoeftes niet meer op de ander. Vaak denken stellen dan dat de relatie afgelopen is. Hopelijk gaan ze dan in therapie, om dit verder te onderzoeken, want dit is een moment waar juist verdieping mogelijk is.

Het kan inspirerend zijn om deze gebieden samen te onderzoeken, elkaar vragen te stellen, naar elkaar te luisteren en nieuwe contracten op te stellen. Het kan de balans tussen geven en nemen daar waar nodig herstellen en een frisse wind laten waaien door stoffige afspraken en bedekte spanningen.

Divyam Kranenburg is therapeut bij het Aumm Instituut. Meer: www.aumm.nl.