Bevrijding vier je niet alleen

De Duitse ambassadeur mag nog steeds niet bij de jaarlijkse kranslegging op de Dam komen. Vanwege ‘juridische’ bezwaren én vanwege ‘gevoeligheden’. Wordt het niet ’s tijd dat we hiermee ophouden in ons land?

Door Peter Roozendaal

Een paar jaar geleden zat ik in India te eten. Aan het tafeltje naast mij zat een stel en ik hoorde hoe de een de ander Duitse les gaf. “Guten Morgen, guten Mittag”. Soms proestten ze het uit. Ik keek eens goed. Het was een Duitse jongen en een Israëlisch meisje, beiden rond de 20. Zij straalde van verliefdheid.

Opeens voelde ik een emotie alsof ik naar een prachtig schilderij van Rembrandt stond te kijken. Er zat zoveel schoonheid in het tafereel. Zelfs nu ik dit schrijf, voel ik de tranen van toen weer opkomen.

Ook ik heb Anne Frank’s Dagboek gelezen. Het was voor mij een reis in de tijd. Ik voelde haar blijdschap en optimisme bij de landing in Normandië. Haar weigering Duitsers te haten. Het boek eindigde abrupt. Ik kon Anne dan ook niet loslaten. Die nacht kon ik de slaap niet vatten. Zodra ik in slaap dreigde te vallen, hoorde ik het geluid van treinen, “kadang, kadang, kadang”; rangeren, stoom afblazen, aan- en afkoppelen en opnieuw “kadang, kadang, kadang”. Steeds weer schrok ik wakker en waande me onderweg  en luisterde naar de geluiden. In de vroege ochtend zag ik opeens het beeld van Anne voor me, ze was verzwakt en mager en ik hoor mezelf nog zeggen, “Ach lieverd, morgen ben je dood”. Ik heb toen gehuild. Uiteindelijk toch in slaap gevallen.

Overlevenden

Toen Etty Hillesum haar Dagboek schreef, had ze, denk ik, als lezer mij voor ogen. Ze woonde bij mijn ouders in de buurt en had bij hen mogen onderduiken. Vier of vijf Joodse onderduikers, dat maakte toch weinig verschil. Etty beschrijft in haar boek een tafereel bij de Amstel waarbij een jonge Duitse soldaat plotseling op een Joods meisje afstapt. Het kind met haar gele davidsster, natuurlijk in shock. Dan zegt de soldaat haar dat ze lijkt op iemand waar hij veel van houdt. Hij overhandigt haar een tas met boodschappen en loopt haastig weg. Ook dit was voor mij als lezer zo’n adembenemend moment. Ik voelde het verdriet van het meisje maar ook van deze jongen en van velen van zijn kameraden. Ja, voor wie zien wil, lijken Joden soms opmerkelijk veel op mensen waar we veel van houden.

Etty schrijft soms Duits in haar Dagboek omdat volgens haar die taal zich zo goed leent om emoties weer te geven. Ze mocht vanwege haar werk vrij reizen tussen het kamp Westerbork en Amsterdam. Op zeker moment ontdekt ze met schrik dat haar naam staat op de lijst van personen die naar Auschwitz zullen worden gedeporteerd. Ze kan het eerst niet geloven en denkt aan een misverstand. Ik zelf denk het ook en lees snel verder om het misverstand uit de weg te ruimen want Etty wil ik niet kwijt. Zij besluit ten slotte om op transport te gaan omdat anders een ander in haar plaats zal worden aangewezen.

Ik probeer haar nog op andere gedachten te brengen. “Duik toch onder. Concentreer je op je liefde, de boekhouder van het kamp en daarna de controleur zullen zich vertellen en de trein gaat met één lege plek naar het oosten”. Maar Etty hoort me niet. Niet lang daarna verdwijnt ze. Wat ze ons achterlaat, is haar weten dat Duitsers geen slechte mensen zijn en dat er sprake is van een groot misverstand.

God schept misverstanden om ons de kans te geven ze uit de weg te ruimen. Hitler heeft ongeveer evenveel Duitsers als Joden de dood in gejaagd. Wanneer we kijken naar interviews van overlevenden van Auschwitz dan denken we, “erger dan dit kan gewoon niet”. Maar als we naar het verhaal van de weinige overlevenden van Stalingrad luisteren dan denken we hetzelfde. (Van de 300.000 soldaten aan Duitse kant, hebben ca. 30.000 het overleefd.)

Misverstand

Ik woon al jaren in Duitsland. Soms willen oude Duitsers met me praten. Het gaat dan in de trant van “Wij Duitsers hebben zo’n grote schuld op ons geladen”. Als ik ze op mijn manier duidelijk maak dat ik dat absoluut zo niet zie, dan stralen ze soms, en bij het afscheid word ik spontaan omhelsd.

Een misverstand is ook dat de Duitsers van nu iets te maken hebben met de ellende van de oorlog. De generatie van nu kent hierover geen taboes meer. Ze willen van alles weten en soms zijn ze niet te benijden. Wekelijks zijn documentaires te zien met de Duitsers niet alleen als daders, maar ook als slachtoffers van een demonisch systeem en als mensen die hun waardigheid behouden.

Bettina, een populaire talkshow-presentatrice met lieve ogen, ging onlangs met de camera naar het archief om haar familieachtergrond in de nazitijd na te sporen. De archivaris toont haar o.a. een brief van de Hitlerjugend waarin een van haar verwanten wegens opstandigheid uit de club wordt gezet! Bettina straalt … tot opeens die foto van een officier in SS-uniform. Weliswaar geen grote vis maar wel een rotte. Ik had Bettina het liefst even vastgehouden. Dit heeft ze niet verdiend.

Ieder jaar verschijnen er in Nederland weer artikelen in de krant over het al dan niet samen met de Duitsers herdenken van slachtoffers van de Bezetting en daarna het vieren van de Bevrijding. Men komt met zinnige en onzinnige argumenten voor en tegen; of de Duitsers wel genoeg spijt hebben betoond etc. Alsof het gaat om een juridische procedure. Het is géén juridische, géén politieke zaak, het is een zaak van medemenselijkheid. Het erkennen dat Duitsers van nu niet verschillen van de Nederlanders van nu.

Het goede van filmbeelden uit het verleden is dat we ons een vrij reëel beeld over de gebeurtenissen kunnen vormen. Het vervelende hiervan is dat ons vermogen om te vergeten en te vergeven erdoor beschadigd raakt. Goddank zijn er geen filmbeelden uit de tijd van de slaventransporten onder Nederlandse vlag, zijn er geen realitybeelden van onze politionele acties in “Ons Indië”, die toch ook aan bijna 100.000 mensen het leven hebben gekost. Op een paar foto’s na, zijn er geen beelden van de Congo eind 19^e eeuw, van de moord op 8 miljoen mensen, gepleegd door België, een land waar mensen wonen die soms ook ontzettend veel op ons lijken. De Congolezen vieren dit jaar hun bevrijdingsfeest en de koning van België is uitgenodigd.

Doen wij, als mensen van nu, er goed aan bij het herdenken van onze doden en het vieren van de bevrijding van het naziregiem, de Duitsers van nu uit te sluiten? De Angela Merkels van toen zijn door de nazi’s al eerder uitgesloten. Laten we wijzer zijn. Job Cohen en Angela Merkel lijken, voor wie het wil zien, veel op elkaar. Tot volgend jaar samen op de Dam.

Reageren: redactie@kd.nl of www.kd.nl/forum, of Peter Roozendaal: shantionline@uni-muenster.de.