Mee eens? Merendeel van de complottheorieën is onjuist
Ze zijn helemaal hot op het ogenblik en vliegen wereldwijd over het internet: complottheorieën. Ideeën die eerst alleen in de verste uithoeken van de publieke opinie serieus werden genomen zijn opeens heel populair. Maar het merendeel is onjuist, onbewijsbaar en bepaald niet onschuldig. Bij jij het eens met de stelling “Het merendeel van de complottheorieën is onjuist“?
Door Marius Engelbrecht
In complottheorieën worden mensen van duistere plannen beschuldigd, politici in de eerste plaats, wetenschappers en medici ook (die zouden ons met virussen en vaccins ziek willen maken), Bill Gates helemaal (die zou miljoenen mensen willen vermoorden). In de Verenigde Staten schijnt 28 % van de bevolking te geloven dat de corona-pandemie geënsceneerd is. Volgens een opiniepeiling van Ipsos in mei gelooft 15 % van de Nederlanders in meer of mindere mate in complottheorieën. FvD- en PVV-stemmers zijn er het meest gevoelig voor, GroenLinks- en PvdA-stemmers het minst. De laatste maanden zien we ook uit alternatieve en spirituele hoek veel complotverhalen komen. Facebook en YouTube staan er vol mee. Van steeds meer mensen hoor ik ‘dat er misschien wel iets in zit’, ‘je kunt het nooit weten’ en dergelijke. Complotdenken begint normaal te worden. Als je er induikt vind je echter vooral geschiedvervalsing, verdraaiingen en ongefundeerde beschuldigingen. Dat je vragen hebt over het corona-beleid en bezorgd bent over de gevolgen, dat kan ik mij voorstellen. Dat je dus gaat googelen ook. Maar weet dat je al heel gauw op mooi verpakte leugens uitkomt. Daarom schrijf ik dit stuk. Over nepnieuws en denkfouten, Illuminati, antisemitisme en racisme, John F. Kennedy, WikiLeaks, Bill Gates, klimaatbeleid en onze gezamenlijke toekomst.
Geschiedvervalsing
Het overgrote deel van alle complottheorieën is onbewijsbaar en historisch onjuist. Er wordt van alles beweerd zonder het te onderbouwen. Bijna nooit worden er bronnen genoemd waar je beweringen kunt controleren. En als er wel een bron genoemd wordt is dat doorgaans een andere complotsite waar hetzelfde staat. Zelf ben ik opgeleid en gepromoveerd als historicus en wordt dus geacht een beetje te weten hoe onderzoek in elkaar steekt. Je hebt een idee en wilt dat uitzoeken. Daarvoor ga je met mensen praten, duikt in archieven, lees je vooral ook alle tegenargumenten, en probeert je idee aannemelijk te maken. Lukt dat niet, dan moet je je idee bijstellen of laten vallen. Elke stap hoort voor anderen controleerbaar te zijn. Een onderzoeksjournalist werkt hetzelfde. Natuurlijk is nieuws ook gekleurd. Er zijn linkse en rechtse onderzoekers, kritische en wat meer meegaande. Maar je kunt hun stappen nagaan, je kunt een historicus of journalist bellen of mailen, je kunt zelf de bronnen napluizen. Als ik dan lees dat complotdenkers ‘voelen’ dat een complottheorie klopt want ze hebben een paar sites bezocht die hetzelfde zeggen, en dat wetenschap ‘ook maar een mening is’, dan rijzen mij de haren te berge. Dan kun je alles beweren en alles geloven. ‘Bill Gates wil 10 miljoen mensen uitroeien’, ‘Corona is het wapen van een rijke joodse elite’, ‘Kissinger zei dat als de kudde gevaccineerd is de mensen zijn uitgespeeld; dan zullen ze alles accepteren’. Je kunt deze uitspraken terugzoeken en je komt van de ene op de andere complotsite terecht, maar nooit bij een betrouwbare bron. Kissinger heeft veel goeds en ook veel slechts gedaan, maar heeft zich niet over vaccinatie uitgelaten.
Ontregelen
Onschuldig is al dit nepnieuws trouwens niet. ‘Let the grassroots turn on the hate’, zei Steve Bannon, de bekende AltRight en Breitbart-voorman (grassroots = beweging vanuit het volk). Volgens Steve Bannon hoeft nieuws niet waar te zijn, als het maar de gevestigde politieke elite ontregelt en de gevestigde orde ondermijnt. Hoe meer lawaai een bericht oproept, des te meer ontregeling en des te groter de kans dat rechts uiteindelijk wint. Deze strategie wordt door verschillende bewegingen toegepast en we zien dat het werkt. Het leidt af en laat politieke discussies verwateren. Dankzij nepnieuws moeten we het er nu over hebben of Black Lives Matter door machtige geldschieters betaald wordt. Terwijl we het over rassendiscriminatie zouden moeten hebben. Ook in de reacties op de corona-epidemie zie je het ontregelende effect van nepnieuws en complottheorieën, waardoor het nu lijkt of het gesprek nog alleen maar over de maatregelen gaat. Intussen worden er zendmasten in brand gestoken, wat door David Icke in een interview impliciet verdedigd werd (‘Mensen moeten een keuze maken’) en roepen anti-lockdown demonstranten ‘Kill Bill kill Bill’. Er zijn T-shirts te koop met ‘Kill Bill Gates’ erop. Nepnieuws is niet neutraal: de grens met haatzaaien en oproepen tot geweld is gauw overschreden.
Gehersenspoeld
Wat je vaak hoort van mensen die in complottheorieën geloven is dat ze gestopt zijn met het volgen van regulier nieuws. En dat ze er toen pas achter kwamen hoe ze altijd door de media gemanipuleerd en gehersenspoeld werden. Ik denk dat het omgekeerd is. Het reguliere nieuws is vaak best gecompliceerd, want situaties kunnen nu eenmaal gecompliceerd zijn. Je weet het niet en de journalist weet het vaak ook nog niet. Complotdenken geeft daarentegen één duidelijke verklaring: er is een verborgen agenda. Dan is het gewone nieuws natuurlijk alleen maar lastig. Een voorbeeld: in complotberichten wordt beweerd dat er geneesmiddelen zijn die Covid-19 genezen (zoals hydroxychloroquine, remdesivir, Math+ vitamine C met nog een en ander). Maar, zo gonst over internet: ‘Dit wordt buiten de pers gehouden!’ Is dat zo? Ik las erover in kranten en op nieuwssites. En op de site van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen is te vinden welke middelen onderzocht worden, welke hoopvol zijn en versneld onderzocht worden, welke teveel bijwerkingen geven of waar nog niet genoeg bewijs van is om ze in te voeren, gewoon zoals dat met het onderzoeken en invoeren van geneesmiddelen gaat. Het gaat nu niet om de vraag of deze processen altijd objectief genoeg verlopen, het gaat erom dat er in regulier nieuws over te lezen is. De sensatievraag ‘Waarom wordt dit buiten het nieuws gehouden?’ stort meteen in als je het nieuws ook echt gaat volgen. Wie wordt hier eigenlijk gemanipuleerd, vraag ik mij dan af, wie laat zich hersenspoelen?
Sekten
Het doet me denken aan sekten waar wordt aangeraden met je familie en vrienden te breken. Dan wordt je niet meer voortdurend teruggefloten en kunt dus helemaal opgaan in de waarheid en mystiek van de sekte. Zoiets gebeurt complottheorieën ook. Je kunt helemaal in de gothic duiken van Middeleeuwen en sciencefiction tegelijk, van Tempeliers, Vrijmetselaren, Bill Gates en 5G. Bewijzen doen er niet toe, dat de meeste deskundigen zeggen dat er niets van klopt ook niet, want die zijn of naïef of zitten in het complot. Ik heb jaren op universiteiten rondgelopen. Mensenwerk is dat evengoed, maar ik wil toch zeggen dat er een duidelijk verschil is tussen wetenschappers en journalisten die dingen uitzoeken (en dus niet altijd meteen een antwoord hebben) en complotdenkers die van alles beweren zonder het te onderbouwen.
Kortom: ben jij het eens of oneens met de stelling van Marius Engelbrecht: “Het merendeel van de complottheorieën is onjuist”?
Geef hieronder je reactie!
Dit is een fragment van een artikel van Marius Engelbrecht op www.mariusblog.nl.
Lees de hele artikelen hier:
Waarom complottheorieën niet kloppen;
Marius Engelbrecht is op 31 oktober 2021 een van de sprekers over dit onderwerp op het Brainwash-festival in Amsterdam.
