Joseph Campbell over het levenspad van de zoekende mens
Joseph Campbell heeft honderden sagen, mythen, legenden, boeken en films geanalyseerd. Hij woonde en werkte naast een boekenwinkel. De boekhandelaar had duizenden boeken over zingeving, spiritualiteit, religie, filosofie en psychologie in voorraad.
Door Rinus van Warven
Wat zou hij die allemaal graag willen lezen. De boekhandelaar deed hem een aanbod. Hij mocht ze allemaal meenemen voor z’n onderzoek op voorwaarde dat hij elk boek onbeschadigd zou terugbrengen. Hoeveel boeken hij beschadigde en moest betalen vermeld het sprookje niet, maar aan te nemen valt dat dat er niet zoveel waren.
Campbell ontdekte dat er een vast patroon ten grondslag lag aan de mythen en legende van de hele wereld en schreef daarover in zijn boek ‘De held met de duizend gezichten’ dat in 1949 verscheen. Ondanks hun eindeloze verscheidenheid proberen alle verhalen eenzelfde antwoord te geven op de grote vragen van het leven. Hij laat zien hoe hoofdrolspelers in de werelden van theater, film, literatuur, muziek, sprookje, sage, mythe en legende eenzelfde verhaal opvoeren. En hij maakt gebruik van de moderne psychologie uit het beroemde Rode Boek van Carl Gustav Jung. Of hij vergelijkt de klassieke mythologie met de droomtoestand bij de moderne mens. Maar wat zijn grootste verdienste is: hij biedt een schat aan nieuwe manieren van kijken naar de heilige boeken uit de wereld van de Grote Traditie. Dankzij Joseph Campbell is het exodus-verhaal in het Oude Testament te begrijpen. Wat betekende het dat Jona in de buik van de walvis had gezeten? Het verhaal van de verloren zoon in de evangeliën krijgt een heel diepe betekenis. Strijder Arjuna krijgt in de Bhagavad Gita krijgt de zoekende mens hulp en steun van Krishna, die zijn hogere Zelf vertegenwoordigt.
Metafoor
De ‘Reis van de Held’ is de metafoor voor het levenspad van de zoekende mens. In het Wereld Wijde Web van Welzijn en Waanzin komen we dit thema tienduizenden keren, Tal van therapeuten nodigen je uit ‘de held te worden in je eigen verhaal’. Maak van je leven een Reis van de Held. Ga je eigen Weg. Volg het Pad. Neem deel aan het Avontuur. Zoek je Bestemming. Wees je bewust van de Held in Jezelf. Eén kritisch puntje: een cursus ‘reis van de held’ in drie dagen doet geen recht aan de diepte van Campbell’s boodschap. De thema’s die je in het boek bij Campbell tegenkomt nodigen je uit om alle facetten van het menselijk leven te zien in het perspectief van de zoektocht naar de essentie van het mens-zijn. Jung noemt dat het individuatie-proces, het groeiproces van volwassen worden, waarbij je je als bewust wordt van zijn eigenste eigenheid, je uniekheid als mens binnen het geheel van de samenleving.
Padloos avontuur van Joseph Campbell
Campbell nodigt ons uit om het padloze avontuur aan te gaan. En Joseph Campbell laat zien dat de taak van de avonturier slechts beschreven kan worden in de taak van de mythe. ‘Dromen zijn de mythen van de enkeling, mythen zijn de dromen van de cultuur,’ heeft Campbell eens gezegd. Het avontuur van de held begint met een oproep om op zoek te gaan. Het is volgens Joseph Campbell niet de maatschappij die de scheppende held moet leiden en verlossen maar precies het omgekeerde. Als de held de goudklompen van de grote schat vindt, kan hij de samenleving helpen redden. ‘En zo heeft ieder van ons deel aan de opperste beproeving,’ zegt Campbell, ‘draagt ieder het kruis van de verlosser, niet op de stralende momenten van de grote overwinningen van zijn stam, maar in de stilten van zijn persoonlijke wanhoop.’ Daar begint de reis van de held, de meester die durft te luisteren naar de Stem, die durft af te dalen in de diepste duisternis om daar het Licht op te halen. En die op weg gaat, om weer thuis te komen.
Waterplonzer
Campbell vertelt het verhaal van de prinsesje en de kikker op majestueuze wijze. In het verhaal valt de Gouden Bal, symbool voor Zen, Zin, Zon en Zaligheid, in het water. De vermeende bezitster, het prinsesje is ontroostbaar, tot er een kikker een lelijke, dikke kop uit het water stak, die aanbood om de bal op te duiken. De prinses herkent hem als de Oude Waterplonzer en belooft hem alles wat hij maar wil als hij de bal maar opduikt. De kikker brengt de gouden bal terug in zijn bek. De ene keer is het een afschuwwekkende kikker, dan weer een harige, vieze man, een draak, een slang, een spin of wat dies meer zij. In de symbolen van gouden bal, kikker, de slang en de spin liggen ‘alle verworpen, niet-toegelaten, niet herkende, onbekende of niet tot ontwikkeling gekomen factoren, wetten en elementen van het leven opgeslagen. Het zijn de goudklompen in de schat van de draak, zoals Joseph Campbell prachtig weet te zeggen.
Zwaard
Op de drempel van het Zijn, op de drempel van de tempel, aan de voet van de berg, bij de rivier der rusteloosheid, komt de hoofdpersoon vaak een wezens tegen dat de overgang, de poort naar Anderwereld bewaakt. Bij de inwijdingsgenootschappen staat er een Dekker, een poortwachter op de drempel die de werkplaats bewaakt met een zwaard. Het zwaard staat zowel in de Griekse als de oosterse mythologie voor moed en bewustzijn. Soms gaat de hoofdpersoon levend en vrijwillig het rijk van dood en duisternis in. Soms gedwongen. En soms wint hij een gevecht met een drempelwachter of een hellewezen. Dan weer lijkt hij verslagen, zoals Jezus in het verhaal van de kruisiging. Als de hoofdpersoon de drempel is gepasseerd trekt hij door een wereld van merkwaardig vertrouwde krachten, energieën, waarvan sommigen hem helpen en anderen juist ernstig bedreigen. Aan het eind van alle beproevingen verovert hij zijn beloning: de terugkeer in het huis van de Vader, een vereniging met de Geliefde of de Moeder. Vaak komt er een soort levenselixer aan te pas: een drank die de held helpt om zijn levenskracht op peil te houden en een lang leven te leiden. De terugkeer in het huis van de Vader is een bijzondere opgave. Op de drempel van het Zijn – maar nu de andere kant op – moeten de machten van dood en duister achterblijven. De held komt weer tevoorschijn uit Angstland, herrijst uit de dood, als de vogel Phoenix die uit zijn eigen as herrijst. En de beloning die hij mee terugneemt, vernieuwt de wereld.
Thuisreis
De held wordt keer op keer getest. Want de ultieme uitdaging is het verlangen om thuis te komen bij zelf. Je hebt je diepste wensen, dromen en verlangens gevonden. Het is je verlangen om terug te keren naar huis. Om je te verbinden met de Geliefde. Maar je zult moeten laten zien dat je verder wil en je geloof onwankelbaar geworden is. Want alleen zo kom je thuis, waar je zijn moet. Bij jezelf. En met Jezelf wordt het tijd om een nieuwe plek in de samenleving in te nemen. Met nieuwe energie, nieuwe inzichten en vooral niet te vergeten een nieuwe verantwoordelijkheid. Ben je er klaar voor? Snap je wat je rol is, weet je wie je bent? Als je het begrepen hebt eis je de rol op die het leven voor je in de wieg gelegd heeft. Pak je nu die verantwoordelijkheid of niet? Je hebt een schat ontdekt. Dan mag je de goudklompen in de schat van de draak mee naar huis nemen. Je komt thuis. In je eigen hart. En dan kan het leven een feest worden. Maar je hebt wel de verantwoordelijkheid om zelf de slingers op te hangen.
Joseph Campbell, De held met de duizend gezichten, De archetypische reis van de held in mythen en verhalen, Uitg. Ankh-Hermes. Zie: https://www.ankh-hermes.nl/boek/de-held-met-de-duizend-gezichten/.
Foto door Joan Halifax – flickr_url: [1], CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=17242629
