Alles is energie – Chinese vijf-elementenleer handig voor zelfanalyse

Wie ben ik? Deze alomvattende vraag kan uitmonden in een levenslange zoektocht. Astrologie, ayurveda, psychologische tests, numerologie en religie zo je wilt, hebben verschillende antwoorden voor onderweg. De westerse elementenleer (vuur-aarde-water-lucht-ether) heeft eeuwenlang de medische wetenschap in het westen bepaald. En de Chinese vijf-elementenleer is daarentegen nog springlevend in de TCM (traditional Chinese medicine).

Het begint bij ons thuis een sport te worden om mensen in te schatten op hun meest actieve Chinese element. Is iemand een vuur-, aarde-, metaal- water- of houtteken? Dat is – net als het inschatten van astrologische sterrenbeelden – nog niet zo eenvoudig. Natuurlijk kun je de wereldbevolking niet in vijf elementen verdelen, dat zou een ontkenning zijn van de veelzijdigheid ervan. Maar met scores op de vijf elementen ontstaan wel heel veel meer typeringen van mensen.

De Chinese vijf-elementenleer ligt aan de basis van menig Chinees healingsysteem dat in het algemeen wordt aangeduid met TCM (Traditional Chinese Medicine). Bij shiatsu, chi qong, reiki, acupunctuur en veel andere kom je steeds weer die vijf-elementenleer met op de achtergrond de verdeling van de ondermaanse energie in ruwweg allereerst van de yin-yang, het mannelijke en het vrouwelijk als archetypen van tal van andere tegenstellingen. Deze elementenleer is vrijwel identiek aan die van het westen die vooral aandacht geeft aan vier van de vijf Chinese elementen: vuur, aarde, water en lucht. Het vijfde element, in het Latijns de quint essence, is ether, de ruimte waarin alles verschijnt en die heeft in de beleving van de oude Grieken, die er het eerst over schreven, geen materiële representatie. In het Chinese systeem wel en daar noemen ze ether hout. En het Chinese element metaal? Dat is wat in het westen lucht heet. Zo zijn beide systemen dus in de basis identiek: aarde, water, lucht (of metaal), vuur en ether (of hout).

In balans

De oorsprong van de vijf-elementenleer ligt vermoedelijk al bij de eerste natuurreligies, de Indische veda’s van millennia oud spraken er al over. En in het westen was het (pas) in de 6e eeuw voor Christus dat er bronnen zijn die er melding van maakten. Plato beschreef het vijfde element rond de 4e eeuw voor Christus. De Chinezen hebben het systeem naar mijn mening praktischer dan de westerlingen uitgewerkt en passen het nog steeds enthousiast toe op het materiële of fysieke niveau en ze doen van daaruit ook uitspraken over gedrag en de bijbehorende persoonlijkheidsstructuur. Terwijl de westerse elementenleer door de medische wereld hier niet meer serieus wordt genomen in de gezondheidszorg, is de elementenleer in de China nog zeer gerespecteerd. Er zijn daar tal van TCM-universiteiten die de leer op academisch niveau onderwijzen.

Eerlijk is eerlijk, de Chinese vijf-elementenleer laat zich tamelijk eenvoudig in grote lijnen uitleggen. En om het toe te passen kom je met een beetje lezen al snel een heel eind. Een aanrader in dit verband is het boek van Jeanine Hofs ‘Blijvend meer energie’, uitgegeven bij uitgeverij A3 Boeken. Het is zo praktisch en leesbaar dat het al aan de 3e druk bezig is. Het beschrijft de verschillende soorten energie (qi, chi of in het Japans ki) in het lichaam en dus ook van jezelf, eventuele disbalansen en daarmee de oorzaak van kwaaltjes. Wel oppassen met te eigenwijze zelfdiagnose, want als leken zelf gaan dokteren gaat er makkelijk iets mis. Bij symptomen van ziekte of disbalansen ga je óók naar een gewone dokter. Wie zelf op internet op zoek gaat, wordt overspoeld door informatie. Blijkbaar zit de elementenkennis en -ervaring ermee diep in het collectieve bewustzijn.

Voeden en controleren

Wat is dan de strekking van die Chinese vijf-elementenleer? Allereerst dat je alles in yin of yang onderverdeelt. Dat is nooit absoluut maar altijd in relatie tot iets anders. Zo kan is een man ten opzichte van (meestal) een vrouw yang, maar kan deze ten opzichte van een andere man yin zijn.

Het gaat steeds over energie, álles is energie, blijken de Chinezen al millennia te weten.

En hoe verhouden de vijf elementen zich dan naar elkaar? De energie van alles wat leeft is in het ideale geval in balans: alle elementen voeden elkaar waardoor de energie goed stroomt en het leven gezond en vitaal is. In dat geval voedt water het hout, zoals bomen het water nodig hebben voor hun wortels. Het hout voedt op zijn beurt het vuur: want hout brandt op in het vuur en maakt deze mogelijk. Het vuur laat de asresten aan de aarde en voedt zo dit element.  En aarde verrijkt het element metaal met mineralen dat ten slotte het water voedt. Zo is de cirkel rond; deze cyclus wordt ook als cirkel met deze elementen afgebeeld. Bij al die elementen horen correspondenties: kleuren, energieën, organen, voeding, smaken etc. Allemaal erg overzichtelijk in een schemaatje te krijgen. Als er iets met je hart is (element vuur) dan wordt de oplossing in de eerste instantie gezocht bij het element dat vuur moet voeden. Dat is hout, met als corresponderende orgaan onder meer de lever.

Vragenlijsten en het wegstrepen van mogelijkheden kunnen tot de conclusie leiden dat de oorzaak elders moet worden gezocht. Dan wordt gekeken naar het element voorafgaand aan het hout, in het hartvoorbeeld (vuur) is dat wat aan hout voorafgaat, water dus, met corresponderende organen onder meer nieren en blaas. Deze cyclus noemen ze de controlerende cyclus. Als je de vijf elementen in een cirkel zet en je verbindt deze vijf van de controlerende cyclus met een lijntje, dan ontstaat er een pentagram.

Varianten

Bedenk dat je van alle mogelijke oorzaken ook nog yin- en yangvarianten hebt. Zo raakt de matrix van mogelijkheden al aardig gevuld en ontstaat vanzelf een specialiteit. Bij acupunctuur en shiatsu komen daar onder meer nog een hoop meridiaanpunten bij met ieder een eigen kwaliteit en effect als daar naalden in of duimen op worden gezet. En wie de Chinese astrologie – en de nóg verfijnder Japanse Nine Star Qi in het bijzonder – er bij betrekt kan ook de vijf-elementenleer toepassen voor het inrichten van het huis of werkplek met feng shui. En nóg een stap verder gaat het maken van een relatiematch: met speciale berekeningen kun je de kwaliteit van een relatie beschrijven. Maar dat lukt overigens ook prima met de westerse astrologie. Want die gaat op het mentale en psychologische niveau verder, dieper of hoger zo je wilt, waar het Chinese systeem ophoudt.

Door Ewald Wagenaar

Lezen over de vijf-elementenleer: Jeanine Hofs, ‘Blijvend meer energie’ uitgeverij A3 Boeken, www.a3boeken.nl.