Maria: de godin van het westen

VAN DE OUDEN

Van oermoedergodin tot de Maria’s: femina sapiens

Weinig katholieke heiligen spreken zo tot onze verbeelding als Maria, Maria Magdalena wel te verstaan. In het Franse Vézelay is de grote kathedraal aan haar gewijd. Op een paar vierkante kilometer vind je hier de hele spirituele ontwikkeling van de mensheid in een notendop. Zo kun je een rechte lijn trekken van ‘de bekeerde zondares’ naar de Grote Moedergodin van de prehistorie. Of andersom.

Door Lisette Thooft m.m.v. Koert van de Velde

Diep in de grotten van Arcy aan de rivier de Cure, vlakbij het Franse Vézelay, bevindt zich een rotsformatie die een beetje lijkt op een vrouwenfiguur. De prehistorische mensen die in deze grotten kwamen, maakten haar borsten rood en tekenden haar vulva met houtskool. Et voilà: de Moedergodin. De grote oergodin die het leven gaf en het leven nam.
We zijn hier diep in de prehistorie, toen er nog mammoeten waren. En Neanderthalers, het verdwenen oervolk waarvan de vrouwen even groot waren als de mannen. Homo Sapiens was in opkomst. Of kunnen we beter zeggen Femina Sapiens? Er wordt wel gezegd dat de grotschilderingen door vrouwelijke sjamanen gemaakt moeten zijn. Want het waren hoogst waarschijnlijk vrouwen die bij de verering van de Moedergodin de touwtjes in handen hadden. Die contact zochten met de wereld van voorouders, totemdieren en goden. In het pikdonker, opgewekt met trommels en fluiten, verschenen deze voor hun geestesoog. Van deze ontmoetingen getuigen de vele 30.000 jaar oude muurschilderingen van bizons, mammoeten, paarden, vissen en leeuwen – behorend tot de oudste ter wereld.
Veel weten we er niet van. Wat we wel weten: de Moedergodin werd gezien als de mysterieuze bron van vruchtbaarheid, voor mensen, dieren en planten. Daarom was ze zo belangrijk. Daarom werden er collectieve seksuele rituelen uitgevoerd te harer ere. Misschien wel in die grotten… En daarom eiste de Godin mensenoffers. Althans, zo moet er gedacht zijn. Geef haar bij tijd en wijle een levend mens, dan zal Moeder ons overvloedig nieuwe mensen teruggeven.
In de loop van duizenden jaren, naarmate mensen meer bewustzijn ontwikkelden, werd seks steeds meer een privé aangelegenheid en werden de mensenoffers vervangen door dieroffers. Langzaam maar zeker brak het besef door dat die vruchtbaarheid vanzelf komt, of je nou aan de Moedergodin offert of niet. Maar daarmee verdween de verering van het vrouwelijke niet uit de Westerse spiritualiteit.

Wonderbron
Voor de Kelten was de natuur nog een onlosmakelijk onderdeel van de religie en godinnen namen een even belangrijke plaats in als goden. De Keltische godinnen waren krachtige symbolen: ze brachten vruchtbaarheid maar leerden de mensen ook vechten. (De Kelten waren dan ook een woest volk, dat elkaar om het minste geringste de kop insloeg.)
Bronnen waren gewijd aan godinnen zoals Sulis of Damona. Aan de voet van Vézelay ligt zo’n bron, die al vanaf het vierde millennium voor Christus een pelgrimsoord werd. Het water tintelde, het smaakte vreemd… Het werd gezien als een wonder, en dat is het eigenlijk ook – dat uit de grond opwellende licht radioactieve water, de luchtbellen, de zilte smaak, en vooral, ontdekte men al duizenden jaren geleden, de geneeskrachtige werking ervan. Ergens in de jaren 2200 – 2300 voor Christus werden zestien oude eiken geveld, tot planken gezaagd en als putwand in de grond geheid. Het water werd beroemd in heel de streek en ver daarbuiten, en de godin van de bron kreeg haar eigen tempel. Zieke bedevaartgangers kwamen erheen om er van het water te drinken en zich ermee te wassen. En om de ronde van de godin te lopen, een cirkel van stenen die er nog altijd ligt. Waarschijnlijk waren er met volle maan speciale rituelen.
Tussen het jaar 0 en 300 werd de Keltische tempel vergroot en bouwden de Romeinen er een groot badhuis bij en een Romeinse tempel, opgedragen aan hun godin Minerva. Deze godin – de Romeinse versie van de Griekse Athene – was volgens de overlevering geboren uit het hoofd van haar vader Jupiter, en had niets met vruchtbaarheid te maken. Maar ze was wel de godin van de wijsheid, van de medische kennis, en van de kunst.

Magdalena
In die tijd vestigde zich een rijke magistraat en de plek werd naar hem genoemd: Vezeliacus. Het christendom kreeg langzaam maar zeker voet aan de grond. In de negende eeuw kwam er een vrouwenklooster dat waarschijnlijk als doel had de streek te kerstenen. Het levensgrote beeld van de Keltische godin van de bron dat er eeuwen had gestaan, werd in stukken gehakt en honderden meters verderop in het weiland achtergelaten.
De kerstening ging niet zonder slag of stoot. De nonnen werden verjaagd door de Noormannen, die plunderend, verkrachtend en moordend door de streek trokken. De overgebleven nonnen vluchtten de berg op en stichtten daar, op het veiliger gelegen hoogste punt, een nieuw klooster – precies op een plek waar ooit de Kelten óók een heiligdom hadden. Ze noemde het Vézelay. De villa en de kloosterkerk beneden werden verwoest.
De basiliek van Vézelay is aan Maria Magdalena gewijd. In de crypte ligt een stukje bot van Maria Magdalena, zegt men, opgebaard in een glazen cilinder, gedragen door gouden engeltjes en heiligenbeeldjes. Ooit hebben haar relikwieën veel centraler gestaan in de crypte, want op het hoogtepunt van haar roem was Maria Magdalena minstens zo belangrijk als Jezus. Dat is later door de orthodoxie teruggedraaid… Maar haar beeltenis siert nog altijd de voorgevel van de kerk.
In die tijd kregen de gelovigen de relikwieën trouwens niet te zien, mochten ze alleen even voelen. De sarcofaag waar je hand in mocht, staat er nog.
Maria Magdalena is een mysterieuze figuur, door mythen omgeven. Eeuwenlang werd ze gezien als een bekeerde hoer: Jezus zou van haar zeven demonen hebben doen uitgaan, en daarna had ze berouw en zat ze alleen nog maar kuis aan zijn voeten. En toch, of misschien wel daarom, was ze zo populair dat haar glans die van Maria de moeder van Jezus overschaduwde. Het moet juist haar vrouwelijkheid, haar lichamelijkheid, geweest zijn die de mensen ontzag inboezemde – alsof ze daarmee terugverwees naar de Grote Moedergodin van lang vervlogen tijden.
Overigens is het idee dat Maria Magdalena een bekeerde prostituee was, een kwestie van slordig bijbellezen. De Magdaleense besprenkelde ooit de blote voeten van Jezus met kostbare olie en droogde ze af met haar lange haren. En ergens anders in de Evangeliën was er een vrouw die bekend stond als zondares, die hetzelfde deed. De twee vrouwen werden vereenzelvigd – en Maria Magdalena werd de langharige bekeerde zondares. Als zodanig werd ze mateloos populair bij de Middeleeuwers: de patroonheilige van zondaressen, boetelingen en verkopers van vrouwelijke opsmuk, en beschermheilige tegen onweer en ongedierte. Het zou tot 1969 duren voor de r.k. kerk haar dwaling inzag en Maria Magdalena voortaan bestempelde tot simpele discipel van Jezus.
Maar zo simpel was ze ook toen niet – zij bleef per slot van rekening degene die de opgestane Christus als eerste zag. Volgens de overlevering wilde ze hem omhelzen, maar zei hij tegen haar: “Raak mij niet aan.” Ook dat blijkt op een fout te berusten, een vertaalfout ditmaal: de letterlijke betekenis van het Grieks is “Grijp mij niet, houd mij niet vast.” Maria Magdalena, de toegewijde, moest haar geliefde leermeester loslaten. Want loslaten is de kern van liefhebben…
Alleen al in dit stadje kun je zien: vrouwelijkheid was een van de belangrijkste fundamenten van alle religie. De grote processen van geboorte, leven en dood werden ervaren als een wonder, als iets heiligs. In de woestijnreligies, gebaseerd op de mythische aartsvader Abraham, veranderde God in een man, een vader, met een goddelijke zoon. Maar in de volksreligie is er een ononderbroken lijn te trekken van de diepe verering van de Moedergodin, via de Keltische godinnen, naar de heilige Maria Magdalena.
Lisette gaat van 6 tot 11 april naar Vézelay. Je kan nog mee. Zie http://flirtenmetgod.nl/opreis.

Jezus aan het laatste avondmaal is geschilderd door Da Vinci. Is deze vrouwelijke verschijning de discipel en latere evangelist (één van de vier) Johannes of misschien toch Maria Magdalena? Opmerkelijk is het wel dat Maria Magdalena (of Johannes) steevast eeuwenlang als vrouwelijke volgeling werd afgebeeld op fresco’s, in beelden en schilderijen. Misschien was ze lange tijd een publiek ‘geheim’?

 Maria Magdalena

Sinds de katholieke smet van Maria Magdalena is gezuiverd (ze bleek bij nader inzien toch geen hoer), rommelt het de laatste tijd rond haar werkelijke status. De meest recente interpretatie, aangewakkerd door Dan Brown’s boek ‘de Da Vinci Code’, is dat ze eigenlijk de echtgenoot van Jezus Christus was. Ook dr.Jacob Slavenburg schreef hierover recent en maakt in zijn boek ‘De vrouw die Jezus liefhad’ zelfs zeer aannemelijk dat deze Maria ingewijde én geliefde van Jezus was. Hij gebruikt daarvoor tal van bijbelteksten en wat we nu van de toenmalige cultuur in het middenoosten weten.