Spiegelneuronen voor het begrijpen van elkaar
Resonantie als belangrijke voorwaarde voor intieme relaties
Je kijkt naar iemand die uitglijdt en zelf zeg je ‘au’. Je voelt dan de pijnervaring van de ander alsof het jezelf overkomt. Dat heet resonantie. Het spiegelende principe blijkt een belangrijk gegeven voor succesvolle relaties.
Door Divyam Kranenburg
Een belangrijk element in een relatie is de resonantie tussen twee mensen. Als twee mensen verliefd zijn en intens in elkaar opgaan, nemen ze dezelfde houding aan. Er zijn dan weinig woorden nodig om te weten wat de ander voelt. Resonantie betekent iets tot trillen of weerklinken brengen. Resonantie of spiegeling kan sinds kort wetenschappelijk verklaard worden, door de ontdekking van spiegelneuronen. De informatie en signaalverwerking in het lichaam, vindt plaats door neuronen of zenuwcellen. Het bestaan van spiegelneuronen werd ontdekt door een Italiaanse onderzoeksgroep. Zij bestudeerden de hersenen van apen die rozijnen en appels oppakten en ontdekten dat een deel van de neuronen ook actief waren als de apen niet zélf iets deden, maar alleen toekeken als de onderzoekers de apen voordeden wat er van ze werd verwacht. Dat betekent dat er neurologische activiteit plaatsvindt in het hersengebied dat de sturing van die speciale beweging regelt, zonder dat de aap die beweging zelf maakt. Hij doet als het ware de bewegingen na in zijn hersenen, terwijl hij kijkt naar een ander dier. Alsof er een spiegel in de hersenen zit die automatisch dezelfde beweging maakt als degene die ervoor staat. Dit gebeurt onwillekeurig en zonder nadenken.
Zomaar
Mensen blijken ook spiegelneuronen te hebben. Als we kijken naar wat een ander doet – eten, dansen of hardlopen – voeren we in gedachten dezelfde handeling uit. We nemen dus niet alleen waar wat iemand anders doet, voelt of ondergaat, maar ons eigen neurale netwerk wordt geactiveerd, alsof we het gedrag zelf vertonen of ervaren. Bij gezonde mensen verhindert een rem in de hersenen dat we zomaar mee gaan gebaren of doen, maar we hebben die rem niet altijd onder controle. Als onze partner giert van de lach, is het erg lastig om niet mee te lachen. Als onze geliefde huilt is het moeilijk om onze eigen tranen terug te houden. Als een heel stadion juicht om een doelpunt, is onze eerste reactie om mee te juichen. Het lichaam doet haast als vanzelf mee. Niet alleen het zien, ook het horen en zelfs het spreken over een handeling, zorgt ervoor dat die zenuwcellen in de hersenen actief worden. Het gebeurt gewoon zonder dat wij daarover nadenken of er ons bewust van hoeven te zijn. Spiegelneuronen blijken van levensbelang voor ons sociale gedrag. Door onze interne spiegel begrijpen we wat anderen doen; alsof we een kopie van de ander in onze hersenen hebben. Spiegelneuronen zijn ook aan het werk als we gevoelens van anderen ervaren. We worden aangestoken door de angst van een ander, of het plezier, of worden geraakt door zijn of haar pijn. Mensen die een sterke band met elkaar hebben, kunnen elkaar goed spiegelen: ze voelen intuïtief aan wat de ander beweegt, en ze kunnen zich afstemmen op de ander. Spiegelneuronen zorgen er dus voor dat we iemand emotioneel kunnen begrijpen.
Moeder-kindhechting
Angst, overbelasting en stress kunnen de werking van deze neuronen aantasten. Uit onderzoek blijkt dat het aantal signalen dat spiegelneuronen afvuren, drastisch wordt verminderd door angst en stress. Het schijnt dat als er grote angst of druk is, al die vermogens om anderen te kunnen invoelen en begrijpen, verdwijnen.
Spiegelneuronen spelen een rol bij de hechting tussen moeder en kind. Moeder en kind spiegelen elkaar wederzijds. Hierdoor krijgt het kind de basis voor zijn eigen psychologische ontwikkeling. Als er geen spiegeling is, is er ook geen hechting mogelijk. Zelfregulatie leren we door de interactie met onze moeder. Als er geen vriendelijke en stimulerende omgeving was om op te groeien, leren we onvoldoende hoe we onszelf kunnen kalmeren en tot rust kunnen komen. Als moeder getraumatiseerd is, kan zij de behoeften van haar kind onvoldoende aanvoelen. Het fundament voor het hebben van gezonde relaties wordt gelegd binnen de veilige hechting met onze moeder.
Bij de geboorte is het eerste contact met de moeder heel belangrijk. Spiegelneuronen zijn meteen aanwezig, maar blijken zich pas echt te ontwikkelen in dit contact. Als de moeder lacht, lacht baby terug, of als baby een gezicht trekt doet moeder hem na – zo ontwikkelen zich de spiegelneuronen, en ontstaat de verbinding tussen moeder en kind. Het systeem van spiegelneuronen bevindt zich op het tijdstip van geboorte nog in een onrijpe vorm. Wanneer de kansen worden gemist om na de geboorte en in de eerste jaren relaties aan te gaan, kan dat schadelijk zijn voor de ontwikkeling van het neurale spiegelsysteem. Het gevolg is dat er wezenlijke tekorten komen in het ontwikkelen van gevoel voor eigenwaarde, de capaciteit om te relateren en het verwerven van vaardigheden.
Narcistische behoefte
Een belangrijk element van het slagen van een relatie is het vermogen om onze emoties en ons zenuwstelsel te reguleren als we gestrest of geactiveerd zijn. Het succes en de stabiliteit van een partnerschap hangt af van de capaciteit van elke partner om verschillende interne staten van zijn te reguleren, in het hier en nu, samen, maar ook alleen. Onze vroege hechtingswonden worden gemakkelijk getriggerd door onze partners. Als we ons niet gezien, niet gerespecteerd of in de steek gelaten voelen, reageren we razendsnel, sneller dan we ons er bewust van zijn. We zijn alert op alle verschillende non-verbale signalen en boodschappen die iemand uitzendt. Door de spiegelneuronen krijgen we die informatie door. Een deel van wat iemand niet onder woorden kan brengen, resoneert in ons lichaam of komt omhoog in een spontane gedachte of een emotie.
In een intieme relatie wordt ook onze donkere, weggestopte kant gespiegeld. Als we bewust in onze interne spiegel kijken, kunnen we intuïtief bepaalde stemmingen en ervaringen van iemand anders begrijpen, of hiaten in iemands verhaal aanvullen. Als twee mensen lang bij elkaar zijn, zal dit vermogen sterk ontwikkeld zijn, de ene partner voelt vaak nog eerder wat de ander voelt of ervaart dan die persoon zelf.
Als we weinig spiegeling hebben gehad, zal het moeilijk zijn om te weten wat we voelen, of begrip hebben voor wat onze partner voelt. We leren over gevoelens doordat onze verzorgers deze spiegelen. Als we positieve gevoelens ten aanzien van onszelf hebben, zijn we ook in staat die voor een ander te voelen. We krijgen een beeld over onszelf door de spiegeling van onze omgeving. Als we een zwak zelfgevoel hebben, zullen we uitermate afhankelijk van een relatie zijn, of het tegenovergestelde: we zijn niet in staat om nabijheid en intimiteit te ervaren. We doen er alles voor om te versmelten met onze partner, of we houden juist controle over anderen door afstandelijke gedrag, of door emotionele manipulatie om te krijgen wat we nodig hebben.
Als we geen authentiek zelfgevoel hebben is er een intern gevoel van leegte, een vacuüm dat we proberen te vullen met veel positieve reflectie van buitenaf. We worden afhankelijk van een gespiegeld en geleend zelfgevoel van buiten ons – van andere mensen, van het werk wat we doen, relaties die we hebben, dingen die we hebben bereikt enzovoorts. Hoe minder contact we hebben met ons innerlijke zelf, hoe meer positieve spiegeling, steun of bevestiging we nodig hebben van anderen. Dit is de grootste valkuil in een relatie. We zeggen dat we intimiteit nodig hebben, maar waar we eigenlijk naar op zoek zijn is de vervulling van onze narcistische behoefte, in de vorm van bevestiging, acceptatie of onvoorwaardelijke liefde van anderen. Als we deze dingen krijgen, van buiten, voelen we ons goed, maar als we dit niet krijgen of het ons wordt onthouden dan worden we boos, of angstig. We trekken ons terug of we worden rancuneus en een hoop andere pijnlijke gevoelens komen omhoog. Zonder het gevoel te hebben van een zelf dat door de buitenwereld wordt bevestigt, opent zich een gat dat heel moeilijk te tolereren valt.
Veilige hechting
We verlangen allemaal naar veilige hechting, waardoor we de kans krijgen om oude hechtingswonden te helen en de hersenen te herprogrammeren om meer in staat te zijn liefde toe te laten, zonder alsmaar ons oude trauma erbij te moeten halen. Veilige hechting in relaties houdt in dat het een veilige plek is om geliefd te worden en lief te kunnen hebben en tegelijkertijd alleen te zijn zonder stress of het gevoel dat dit de relatie, of de ander, zou schaden. Door het samenzijn kan het contact met onszelf verdiepen. Meestal spreken we van veilige hechting bij kinderen, maar als het over volwassenen gaat, zien we dat de veilige hechting in een relatie de ondersteunende omgeving voor groei wordt. Als we kunnen leren om aanwezig te zijn, met onszelf te zijn en toch in contact met de ander, in staat om elkaars lichaamssignalen en non-verbale boodschappen op te vangen, kan de relatie zo’n plek worden. Dit vraagt dus van elke partner om aan het werk te gaan met zichzelf. Onze eigen emoties, behoeften en drijfveren moeten we leren kennen en dragen, om een schone spiegel te kunnen zijn. Door meer contact met ons lichaam te krijgen, leren we om gevoelig te zijn voor emoties van onszelf en onze partner. Resoneren zonder ermee te versmelten, spiegelen zonder verstrikt te raken in onbewuste eigenbelangen. Dan kan een relatie een bron van heling zijn.
Divyam Kranenburg is co-auteur van ‘De weg uit trauma kun je leren’ dat ze met Omkar Dingjan schreef, evenals het boek ‘Je eigen wijze weg’. Deze boeken zijn te bestellen op www.kd.nl. Meer info over Divyam: www.aumm.nl en op facebook ‘Aumminstituut’.
_________________________
Resoneren als snaren van een gitaar
Resonantie is de mogelijkheid die levende wezens hebben om elkaar te kunnen aanvoelen, te communiceren en te reguleren. Hoe resonantie precies werkt, is niet helemaal bekend. Resonantie betekent iets tot trillen of weerklinken brengen. Als twee gitaren op elkaar worden afgestemd, en op de ene gitaar een snaar wordt aangeslagen, dan trilt de overeenkomstige snaar op de andere gitaar mee. Dit verschijnsel heet resonantie. Onze hersenen nemen buiten ons bewustzijn om talloze prikkels en aanwijzingen waar. Resonantie betekent dat we reageren of handelen naar aanleiding van deze onbewuste waarnemingen.