‘Het instituut kerk mag vallen, Gods liefde verdwijnt nooit’
Aldus non en professor Teresa Takken
De katholieke kerk staat de laatste tijd erg onder vuur. We zouden bijna vergeten dat er binnen het katholieke geloof ook nog steeds parels zijn, mensen die naastenliefde en spiritualiteit hoog in het vaandel hebben staan. Teresa Takken is een van die parels.
Door Marjolein Wolf
Teresa Takken is al 35 jaar non, hoogleraar in de theologie, geestelijk verzorgende in een verpleeghuis en oprichtster van Your Song Projects, een stichting die mensen op muzikale wijze in hun kracht brengt en met elkaar verbindt.
“Ik herinner me de dag dat ik mijn gelofte aflegde nog goed. Hoewel ik een paar keer verliefd was geweest, voelde ik een sterke roeping om non te worden. Daar zat ik, tien minuten voor de plechtigheid, en ik werd overspoeld door twijfels. Wat ga ik doen? Ik zal nooit een man hebben, nooit seksualiteit ervaren, nooit kinderen of kleinkinderen krijgen, ik zal de liefde niet kennen… Plotseling voelde ik de aanwezigheid van mijn overleden zus. Het was haar verjaardag – ik had die dag bewust gekozen om mijn gelofte af te leggen. Het was alsof ze zei: ‘Jij, geen liefde kennen? Je zult zoveel vormen van liefde en vriendschap ervaren dat het je overweldigt! Geen kinderen? Je zult zoveel kinderen op je weg krijgen dat je niet weet waar je ze onderdak moet geven! Toen was ik ervan overtuigd dat dit mijn weg is.”
Het is in november precies 35 jaar geleden dat Teresa Takken toetrad tot de congregatie van de Sisters For Christian Community, een groep religieuzen die op allerlei manieren overal in de wereld werken voor vrede en verzoening tussen mensen. De congregatie kwam begin jaren zeventig voort uit het Tweede Vaticaans Concilie, waarin modernisering van de katholieke kerk centraal stond. Modern is Teresa in vele opzichten. Zij staat midden in het leven en gaat geen enkel gespreksonderwerp uit de weg. Of het nu over seksualiteit en verliefdheid gaat, over seksueel misbruik binnen de katholieke kerk of over godsbeelden uit andere religies, zij wil overal over praten. “Hoewel er voor sommige dingen geen woorden zijn.”
Om met godsbeelden te beginnen, gebruik je de term God of zijn er ook andere betitelingen voor het Allerhoogste?
Teresa: “Er zijn vele manieren om God aan te duiden. Ik spreek zelf ook graag over het Ene of over Onvoorwaardelijke Liefde. In het Aramees wordt God aangeduid met ‘eyer asher ‘eyer. Het betekent: ik ben… die is en die zal zijn. Maar met de Sisters For Christian Community kwamen wij tot de conclusie dat we niet bezig moeten zijn met de vraag: wie of wat is God? Die vraag is minder belangrijk dan schouder aan schouder te staan met mensen die wanhopig zijn, hun hoop te bieden en bij te staan in hun pijn. Er is oorlog, armoede, eenzaamheid, honger in de wereld. Laten we proberen naast mensen die het moeilijk hebben te staan en hen te helpen in hun zoektocht naar God, het Ene, de zin in het leven.”
Is er een scheiding tussen God en de individuele mens? Of zijn beiden één?
Teresa: “In de Bijbel staan allerlei verhalen waarmee we proberen God te leren kennen. Het verhaal van Mozes en het brandende braambos geeft een mogelijk beeld van God ten opzichte van het ‘ik’. Het is de eerste keer dat wij God horen over God zelf. Hij nodigt Mozes uit om bij het brandende braambos te komen zitten. Hij zegt: ik heb jouw ellende gezien en je noodkreet gehoord. Mozes voelt zich gezien en gehoord. In datzelfde verhaal zegt God tegen Mozes: Ik ben, jij wordt. Ik ben er om jou te bevrijden uit de slavernij. In onze moderne wereld betekent dat de bevrijding van verslavingen, computers, slechte relaties of wat dan ook. Ik ben, als Teresa, elke dag in wording. Ik ben aan het worden in het Is. Daarbinnen is ruimte om te vallen en op te staan als een kind. Je kunt niet op 2-jarige leeftijd, als je net leert lopen, meedoen met een marathon.”
De katholieke kerk heeft van God een soort persoon gemaakt. Voor sommige gelovigen is Hij zelfs een bestraffende God. Hoe sta je daar tegenover?
Teresa: “Dat is het beeld van een God die de mens disciplineert. Hij leert door te straffen en sancties op te leggen. Ik denk dat dat beeld ontstaan is uit het feit dat wij een verklaring zoeken waarom de een iets overkomt en de ander niet. ‘Jij moet iets fout hebben gedaan, jij moet iets ‘leren’ uit deze ervaring.’ Maar is dat niet iets dat door ons op God wordt geprojecteerd? Ieder heeft natuurlijk recht op zijn eigen godsbeeld, maar ik voel meer voor een ander beeld: een al-liefhebbende God. Alle andere glorierijke attributen van God zijn onderworpen aan die alomvattende liefde. Mijn beeld van God is dus eigenlijk, in die zin, onpersoonlijk.”
Hoe verhoudt de liefde van God zich dan volgens jou tot het lijden van de mens?
Teresa: “God deelt het lijden niet uit. Eerder is hij degene die ons bekrachtigt en begenadigt om het lijden met moed onder ogen te zien en er doorheen te gaan. Wanneer de liefhebbende God niet kan genezen of niets kan ‘doen’, staat Hij ons bij. Hij is er. Hij is meelevend en bewandelt de weg met ons in compassie. Met een luisterend hart, zonder oordelen of verklaringen, misschien zelfs zonder oplossing. Ik zie het lijden niet als een probleem waar we een oplossing voor moeten zoeken. Ik zie het meer als een mysterie. In ontzag staan wij erbij stil.”
Volgens de Advaita Vedanta ben je al wat je kunt zijn. Hoe sta je tegenover die gedachte? Teresa: “Dat is een prachtig concept. Elke religie heeft parels. God is. En wij hebben als mensen allemaal constructies om Hem heen als mensen op zoek naar God. Wij zijn het al… Ja, is dat niet mooi? Wat de ontwikkelingsgeschiedenis van de mens betreft, is er een verschil tussen katholieken en protestanten. Heel summier en dus ook ongenuanceerd gezegd: katholieken zeggen: wij zijn volmaakt geboren, maar worden uit het Paradijs gestoten. De protestanten zeggen: wij zijn corrupt geboren en hebben Jezus nodig voor bevrijding. Dan komen we bij Augustinus, de constructie van de erfzonde. In bijna alle oerverhalen over het ontstaan van de mensheid zijn er twee aspecten: God en de mens. De vraagt rijst: is God de reden dat er kwaad is in de wereld of is het de schuld van de mens? De joods-christelijke traditie heeft een derde element aan het scheppingsverhaal toegevoegd: de slang. Er is iets dat mij overhaalt, iets dat mij verleidt om weg te gaan bij God. Het is een interessante optiek. Maar het belangrijkste aan het verhaal vind ik dat God uiteindelijk zegt: ik geef je een tweede kans. God straft nooit. God is een tweede kans scheppende God.”
De katholieke kerk wijst begrippen als ziel en reïncarnatie af. Hoe geef je deze concepten plaats binnen jouw visie als ‘moderne non’?
Teresa: “Het is moeilijk om uitspraken te doen over ‘de kerk’, want wat bedoelen we daar nu precies mee? Maar natuurlijk is de vraag naar het bestaan van de ziel er een die in alle religies terugkomt. In het Oude Testament wordt gezegd dat God onze ziel behoudt door alles heen. Er zal je van alles overkomen, maar wat er ook gebeurt, je ziel blijft onaangetast. Wat is dan die ziel van mijn wezen? Is het bewustzijn? Is het de adem die ik inadem? Onvoorwaardelijke liefde? Het zijn vragen waar theologen, filosofen en religieuzen zich al eeuwen lang over buigen. Ik heb zelf geen antwoord op die vraag, maar vraag er wel graag op door. Ik denk niet dat er een instant oplossing bestaat voor zo’n moeilijk vraagstuk. En wat betreft reïncarnatie: ik concentreer me liever op het hierNUmaals dan op het hiernamaals.”
Een ander heikel punt: het seksuele. Nu aan het licht komt hoeveel schade kerkelijke leiders aan hun volgelingen hebben toegebracht, keren veel mensen zich van de kerk af. Wat doet dit met je?
Teresa: “Wat er allemaal gebeurd is, is verschrikkelijk. Het maakt me zo kwaad! Niet alleen het seksueel misbruik, maar vooral het verzwijgen ervan maakt me woedend! En nota bene door mensen die in de naam van God staan … Ik heb er geen woorden voor. Geen enkel respect heb ik voor de wijze waarop de kerkelijke leiders met de situatie door de jaren om zijn gegaan. Ik ben blij dat al het misbruik dat heeft plaatsgevonden aan het licht komt en openbaar wordt. Het moet opgeruimd worden. Ik zie het als een schoonmaak. Het is alsof er een chirurg bezig is met een operatie om de zieke elementen uit het lichaam te halen. Maar de ziekte heeft al veel schade aangericht. Helaas helaas helaas. Het lijkt erop dat de katholieke kerk momenteel in het niets valt. Mensen lopen ervan weg en dat kan ik goed begrijpen. De kerk heeft een grote klus te klaren en dat zal alleen lukken met heel veel moeite, gebed en vooral bescheidenheid. Maar misschien maakt het ook niet uit hoe het allemaal uitpakt voor ‘de kerk’. Van mij mag het instituut vallen. Gods liefde verdwijnt toch nooit.”
Teresa Takken en Your Song Projects
Teresa Takken maakte in de Verenigde Staten op jonge leeftijd al naam als zangeres. In 1973 kwam ze naar Rome om zang en theologie te studeren. Daar maakte ze kennis met de rooms-katholieke orde van de Sisters For Christian Community, waartoe zij in 1975 op 22-jarige leeftijd toetrad. Twee jaar later kwam zij naar Nederland om in Leuven een studie medische ethiek en moraaltheologie te volgen. In 1984 promoveerde zij op een proefschrift over een christelijk antwoord op dilemma’s in de medische ethiek. In de jaren die daarop volgden, gaf zij les aan diverse universiteiten in diverse landen (Teresa spreekt elf talen).
In 1989 kreeg zij een zwaar ongeluk en verkeerde zeven maanden lang in een toestand van in en uit coma. In de lange herstelperiode die hierop volgde manifesteerde zich een erfelijke hartziekte, die haar energiehuishouding enorm aantast. Toch zet ze zich nog volop in om mensen te inspireren. Ze werkt als geestelijk verzorgende in een verpleeghuis en is oprichtster van Your Song Projects, een stichting die beoogt individuen en groepen door middel van muziek in hun kracht te zetten en nader tot elkaar te brengen. Onder vlag van de stichting zijn o.a. twee koren/orkesten actief. Meer informatie: www.yoursongprojects.nl.
Op zaterdagmiddag 7 november viert Teresa Takken haar 35-jarige jubileum als non in de Willibrorduskapel in Heiloo. Er is die dag een benefietconcert door Teresa en de 3 Generations, artiesten verbonden aan de Stichting Your Song Projects. Tevens is er een aantal lokale stichtingen die zich inzetten voor goede doelen aanwezig om informatie te geven over hun activiteiten.
