Geeft of heeft een organisatie de geest?

Hedendaagse bedrijven missen een medicijnman

Waar gaat het om in bedrijven? Om geld of waarde? En waarop let je dan? Een nieuwe en sjamanistische kijk op organisaties en bedrijven.

Door Bert Monshouwer

Druk, druk, druk. De waan van de dag. Overwerken, werk mee naar huis nemen. Wie kent het niet?

Stress is het op een na meest gerapporteerde werkgerelateerde gezondheidsprobleem en treft 22 procent van de werknemers in de EU-27. Uit studies blijkt dat 50 tot 60 procent van het werkverzuim ermee samenhangt. Het zorgt daarmee voor veel menselijk leed.

Toegegeven, in een wereld die voortdurend aan verandering onderhevig is, moeten organisaties zich steeds vaker herontdekken en revitaliseren, en dat vergt nu eenmaal de nodige inspanning.

Bovendien zijn managers zich terdege bewust van het menselijk kapitaal dat zij moeten ‘beheren’, volgen ze allerlei cursussen, trainingen en workshops – tot aan kloosterretraites toe.

Maar is de getrainde manager in staat zijn mini-samenleving gezond te maken en te houden?

Veel organisaties beschouwen waarden (‘shared values’) als een belangrijk onderdeel van hun organisatiecultuur, maar wat verstaan we eigenlijk onder waarden?

Waarden zijn begrippen waaraan een individu, een groep of gemeenschap een groot belang hecht, zoals bijvoorbeeld vrijheid, rechtvaardigheid, gelijkheid, betrouwbaarheid, etc.

Waarden hebben in de meeste gevallen een sociale, maatschappelijke of morele connotatie die per individu kan verschillen. Ze hebben gevoelsmatig een sterkere lading en worden daarom ‘intrinsieke’ of fundamentele waarden genoemd.

Daarnaast bestaan er zogenaamde ‘instrumentele’ waarden, zoals transparantie, klantgerichtheid en professionaliteit. Ze worden instrumenteel genoemd omdat ze binnen ondernemingen als instrument worden gebruikt om een organisatie naar een hoger volwassenheidsniveau te tillen.

Beide soorten waarden bieden weliswaar een richtinggevend perspectief, doch instrumentele waarden (kunnen) motiveren, intrinsieke waarden daarentegen inspireren, geven energie.

Natuurvolken

In het algemeen besteden managers nauwelijks aandacht aan intrinsieke waarden. Toch zijn het juist die waarden die er werkelijk toe doen en die in grote mate bepalen hoe een individu de gemeenschap ervaart waarvan hij of zij deel uitmaakt.

Wanneer het management van een organisatie deze ervaringen negeert of niet serieus neemt, maar – ongetwijfeld met de beste argumenten – het ene na het andere veranderingsproces opstart, dan is de kans groot dat de ingezette veranderingen niet het gewenste resultaat zullen opleveren, integendeel.

Hoe moet het dan wel?

Om die vraag te kunnen beantwoorden is het interessant om eens te kijken naar primitieve stammen en natuurvolkeren. In de loop van de geschiedenis hebben antropologen onderzoek verricht naar structurele en culturele kenmerken van dit soort leefgemeenschappen. Deze kenden naast het stamhoofd ook de sjamaan of medicijnman, die over bepaalde gaven beschikte. Zo’n sjamaan werd gezien als de middelaar tussen de mens enerzijds en goden en geesten anderzijds, tussen het natuurlijke en het bovennatuurlijke. Door zijn gave was de sjamaan in staat zich te verplaatsen naar een niveau van bewustzijn dat voor anderen ontoegankelijk was en waarop hij boodschappen kon ontvangen waarmee hij zich dienstbaar kon opstellen naar de stam.

Volgens veel sjamanistische tradities speelt de menselijke perceptie zich af binnen een viertal velden: ‘body’, ‘mind’, ‘soul’ en ‘spirit’.

Body omvat de perceptie van het stoffelijke en lichamelijke. In mind zetelt het denken, de ratio. Soul bevat de ervaringen van de mens vanaf zijn geboorte. In spirit ten slotte huizen wil, verlangens en intenties.

Ieder veld kent zijn eigen ‘taal’ die kan worden ‘verstaan’: in body zijn dat de fysische en fysiologische verschijnselen, in mind zijn dat woorden, getallen, modellen. In soul ervaart de mens bijvoorbeeld de schoonheid van kunst, muziek, poëzie, en in spirit ten slotte wordt de taal gevormd door energie, geestdrift.

Deze vier niveaus van bewustzijn bestaan niet los van elkaar, maar zijn te vergelijken met Russische poppetjes. Spirit is het binnenste en hoogste niveau, body het buitenste en laagste (letterlijk: ‘de buitenkant’).

Van ‘body’ tot ‘spirit’

Dit concept is voor de moderne westerse mens allang niet meer levend, ofschoon elementen daarvan nog wel zijn terug te vinden in vele religies. Een van de essenties ervan is, dat een ‘probleem’ op een lager bewustzijnsniveau alleen kan worden opgelost op een niveau daarboven.

In bepaalde hedendaagse theorieën zoals het neuro-linguistisch programmeren (NLP) speelt deze gedachte een prominente rol. Zo wordt bijvoorbeeld aangenomen dat een individu bepaalde beperkende overtuigingen opbouwt (mind) op basis van ervaringen uit het verleden (soul). Sommige gedachten en overtuigingen kunnen worden herkend aan de hand van non-verbale signalen (body).

En we weten inmiddels ook wat een bepaalde charismatische uitstraling voor impact heeft op een grote groep mensen (spirit).

Zoals gezegd besteden managers nauwelijks aandacht aan intrinsieke waarden binnen hun organisatie en hoe medewerkers dat ervaren.

De bewustzijnsniveaus soul en spirit worden angstvallig vermeden (‘te eng’, ‘te soft’), men zoekt zijn toevlucht tot de ratio. Veranderen met het hoofd. Via powerpoint-presentaties trekt een stoet van schema’s en modellen voorbij aan medewerkers die daardoor ongetwijfeld intellectueel worden uitgedaagd, maar zeker niet worden geïnspireerd.

Voor de goede orde: er is natuurlijk niets mis met het bedenken van een visie, missie of strategie, maar veel belangrijker is de vraag hoe het is gesteld met de spirit, de energie in een organisatie.

Uiteindelijk gaat het om een visie die inspireert, die appelleert aan intrinsieke waarden, en die rekening houdt met de ervaringen van mensen binnen de organisatie in relatie tot die waarden. Dit vergt van een manager – naast leiderschap en een goed stel hersens – een tweetal eigenschappen die hiervoor onontbeerlijk zijn: sensitiviteit en empatisch vermogen. De eerste eigenschap is nodig om erachter te komen wat er binnen een organisatie leeft en hoe medewerkers hun eigen organisatie ervaren. De tweede is nodig om te komen tot een krachtig en inspirerend verhaal waardoor mensen in positieve zin worden geraakt en in beweging komen.

Zo wordt de manager tot een moderne sjamaan die ten dienste staat van de organisatie, de organisatie heelt en nieuw leven inblaast.

Bert Monshouwer is interim-manager en coach, en houdt zich bezig met managementstijl en spiritualiteit. Meer info: www.spiritinstyle.nl.