De schaduw bevrijdt

Je eigen schaduwkant, wie heeft daar nu zin in? Liever lopen we er ontkennend of negerend met een boog omheen. Wie tijd maakt voor een hernieuwde kennismaking, wacht een schone beloning: zelfkennis en –acceptatie.

Door Jos Kester

In golven komt het rood op me af met daarin twee figuren die erg veel op mezelf lijken. Ze staan met hun rug naar me toe, hun hoofden gebogen alsof ze verdrietig zijn, in zichzelf gekeerd. Het rood wisselt af met oranje. Het is een weg waarop ze staan. Een weg met aan een kant een laag muurtje. Het rood en oranje blijft golvend op me af komen. Opeens is er beweging bij de twee. Ze draaien zich langzaam naar mij om. Ik schrik er hevig van en wil weggaan, maar iets houdt me tegen. Ik blijf kijken naar die twee mannen die zoveel op mij lijken. Ik herken er een van. Hij leefde lang geleden in een land dat onder de heerschappij van Romeinse keizers stond. Ook al herken ik zijn gezicht als het mijne, het is een hard gezicht. Een gezicht zonder mededogen.

Datzelfde gezicht heeft de andere man die de kleding van een monnik draagt. Ik herken beiden als mijn meest duistere schaduw die ik geleefd heb en die ik tot nu toe ver van mij heb weggehouden. Ook al wist ik van ze. Ook al zijn ze deel van mijn ziel, ik hield ze onder de duim en ver weg uit mijn dagelijkse bestaan. Maar nu in deze andere werkelijkheid kan ik niet meer om ze heen en moet ik ze aankijken. En voor het eerst kijk ik ze werkelijk aan en ik zie de demonische krachten die in hun leven een rol hebben gespeeld. Langzaam accepteer ik ze als een deel van mijzelf. Neem ik dat zielsdeel op en verenig mijn schaduwkant met wie ik ben. Het voelt als heel worden, als een soul retrival. Er is een weten dat zegt dat we voorbij goed en kwaad één zijn.

Kracht

De schaduw vormt een sterke kracht die zich moeilijk laat herkennen, laat staan beteugelen, maar wel op de meest onverwachte momenten de kop op steekt. Maar wat is je schaduw? Volgens Jung is dat het totaal van alle duistere en onderdrukte gevoelens die in ons verborgen zitten en alles wat we wel zijn, maar niet willen zijn. Schaduw is ook de regelrechte tegenhanger van het ego. En het ego is het zelfbeeld zoals we onszelf graag willen zien. Je schaduw treedt vaak indirect op door een slecht humeur, negatieve gedachten (over jezelf), destructief gedrag, sarcastische opmerkingen of verslavingsgedrag. De eerste stap om dit te veranderen is het besef dat we een schaduwzijde hebben. De tweede is de schaduw niet te bestrijden door deze te onderdrukken, maar zichtbaar te maken, er contact mee te maken en in het licht te brengen. Het is de angst voor onze destructieve krachten dat we dit deel in onszelf afsluiten, terwijl daar juist veel kracht zit. Door deze kant van onszelf te openen en ermee leren omgaan, hoeven we er ook niet bang voor te zijn. We hoeven niet meer dat deel in onszelf af te wijzen of proberen te vernietigen, wat gebeurt als je het gaat verdoven met drugs of alcohol. En wat zich in het klein binnen onszelf afspeelt, speelt zich ook in het groot af en manifesteert zich in de wereld als ‘The War on Terror’ of ‘The War on Drugs’ of welke andere oorlog ook die de mens begint. Al deze oorlogen zijn een (collectieve) poging de schaduw die in jezelf leeft te vernietigen. Maar dat is nog niemand gelukt.

Het onderdrukken van je schaduw kost veel energie, wat vrij kan komen als je niet meer bang hoeft te zijn voor je schaduw. Bij mannen is het vaak angst voor geweld, angst voor de eigen kracht, die ze (als jongen) nooit hebben kunnen uitleven of zich daarin hebben kunnen/mogen manifesteren, omdat er een groot taboe zit op mannelijke kracht/agressie. Dit lijkt in strijd met wat ik hierboven over oorlog schreef, maar oorlog is de som van al het onderdrukte geweld wat in mannen en vrouwen leeft. Oorlog is een gelegitimeerde vorm van geweldpleging onder het mom van vrede en vrijheid.

Controle

Vrouwen uiten hun schaduw anders en richten het, in tegenstelling tot wat mannen doen, vaak op zichzelf. Mannen brengen hun agressie naar buiten en vrouwen richten het naar binnen. Om het gechargeerd te stellen komen mannen in gevangenissen terecht en vrouwen in psychiatrische inrichtingen als het uit de hand loopt. Zonder het te beseffen heeft de onderdrukking van het vrouwelijke in onze westerse cultuur mannen agressief en boos gemaakt. Zijn eeuwenlange dominantie van het vrouwelijke, hem aangepraat door religie en overheid, heeft hem weggeleid van zijn aard die ook beschermend en ondersteunend is en daardoor deels vrouwelijk. Wijs dat deel af en je hebt een probleem. Als de man het vrouwelijke en ontvankelijke in hemzelf erkent, kan hij op zijn plaats vallen. Dat geldt ook voor vrouwen als de vrouw haar mannelijke kant niet afwijst of daar bang voor is. Een andere vrouwelijke schaduwzijde is de verleidster, de wraakgodin en de negatieve heks, die mannen (en vrouwen) uitdaagt en hun krachten ontneemt.  Ze is de controleur van alles in haar leven, de oordeler over alles in de wereld. Voor deze kracht zijn mannen zeer beducht. Het is een oerangst die ook eeuwenlang is gevoed door nagenoeg alle religies en in het bijzonder door het christendom met het verhaal over Eva die zich liet verleiden door de slang, waardoor ze werd aangewezen als de veroorzaakster van de verdrijving van de mens uit het paradijs. En juist de slang is in de matriarchale tempels, waar de Moedergodin werd vereerd, het symbool van wijsheid en van oorsprong. Deze slang staat ook bekend als de zogenaamde kundalinislang, de als vrouwelijk aangeziene energie (shakti), die volgens de yogaleer oprijst langs de rugwervelkolom en de mens tot zelfverwerkelijking en uiteindelijk tot een staat van verlichting kan brengen. Door de vrouw en de slang in diskrediet te brengen, werd de mens twee oerkrachten ontnomen.

Je monster

De vraag is wat je zult ontdekken als je je schaduw de ruimte geeft? Zal er een man als potentiële verkrachter en de vrouw als potentiële verleidster te voorschijn komen? Of blijf je stil, kruip je weg en ga je de confrontatie uit de weg? Onze schaduw is alles wat we zijn, maar niet willen zijn, beweert Jung. Maar dan ga je er dus vanuit dat je als mens in wezen slecht bent en dat je dan inderdaad wetten nodig hebt die ons ervan moeten weerhouden elkaar het hoofd in te slaan. Je hebt geen wetten nodig als iedereen zou beseffen dat de ander je steeds een spiegel voorhoudt waarin je mag kijken naar jezelf. Alle oorzaak en schuld die je de ander wilt geven van je ongelukkig zijn, zit dus in jezelf. Lastig, maar zeer waardevol dit aan te gaan. Maar het is ook fantastisch om je schaduw te leren kennen. Dat je voor een keer helemaal je verleidster, je duivel, je agressor, je heks en je monster te voorschijn mag halen en zichtbaar mag maken, om die ene keer vervolgens nooit meer te vergeten. Misschien is het je eerste stap naar een bewustere houding. Naar een houding in het leven waarin je niet meer bang hoeft te zijn voor je agressie en woede. Dat dit een eerste stap is naar heling van de oorzaak ervan. Overigens is het een levenslange taak om met je schaduw te leren omgaan. En dat de schaduw in de belangstelling staat, bewijst het KRO-programma – ‘In de schaduw van het nieuws’, dat over de schaduwzijde van onze samenleving handelt.

Taboe

Naast onze eigen schaduw bestaat er ook nog een schaduw die is verbonden met vorige levens. We zijn opgevoed met het idee dat we goed moeten zijn en dat er een kwaad is wat te vuur en te zwaard moet worden bestreden. Maar we kunnen als mens niet alleen maar die ene kant leven. Er is nu eenmaal een schaduwzijde die je ook moet leren kennen. Je hebt daarin wel een keuze. Steeds de keuze om voor het licht te kiezen in plaats van de duisternis. En naast onze oude levens bestaat er ook nog zoiets als een collectieve schaduw, die is verbonden met onze voorouders en onze geschiedenis. Ook dit dragen we mee en herhalen vaak onbewust wat als volk, maar ook wat als familie is geleefd. Op momenten dat er bijvoorbeeld wetteloosheid heerst in een land, zie je deze collectieve schaduw

uitbarsten, zoals is gebeurd op de Balkan in de jaren ‘90 van de vorige eeuw. Zo’n schaduw bestaat uit iets waar niet of nauwelijks over mag worden gesproken omdat het een geheim is of een taboe. In de voorchristelijke tijd was er Dionysos of Bacchus, de god van de wijn, de seksuele vrijheid en de vruchtbaarheid, die zorgde voor een regulering van de schaduw. Het christendom heeft van deze god een duivel gemaakt. De nadruk ligt in onze cultuur al eeuwenlang op het goede en het is verdraaid lastig, zoals iedereen weet, om dat vol te houden. Het leren kennen en leven van je schaduw is dus kennis opdoen en niet alleen van je schaduw, maar juist ook van je licht.

Meer info over Jos Kester, www.spiritcompany.org.

Over je schaduw: ‘De mens en zijn symbolen’, Jung C.S.; ‘Ontmoeting met je schaduw’,

Connie Zweig, Jeremiah Abrams.